Bliźniacze herbyPostać świętego Bartłomieja we współczesnej heraldyce słowackiej
Św. Bartłomiej, patron kościoła parafialnego w Opocznie, może stać się również patronem całego powiatu opoczyńskiego. Jest już uwidoczniony w jego herbie.
Postanowiłem podjąć temat i znaleźć podobne herby na Słowacji. Zwróciłem się do Komisji Heraldycznej przy Ministerstwie Spraw Wewnętrznych Republiki Słowackiej w Bratysławie, prosząc o udzielenie potrzebnych informacji o słowackich miastach i miejscowościach w których herbie istnieje postać św. Bartłomieja. Otrzymałem odpowiedź, że herb z postacią świętego posiada północno–słowackie miasto Cadca (Zilinsky kraj) oraz miejscowości: Nova Lesna (okręg Poprad), Selec (okręg Trencin), Hniezdne (okręg Stara Lubovna), Vricko (okręg Martin). Z tych miast otrzymałem cenne materiały, informacje i wskazówki dzięki czemu powstać mógł niniejszy materiał. Byli jednak i tacy, którzy nie byli zainteresowani promocją i na moją prośbę w ogóle nie odpowiedzieli.
Bartłomiej znany również jako Natanael, żył w I wieku naszej ery. Został powołany do grona pierwszych dwunastu apostołów. Gdy rozeszli się na wszystkie strony świata, głosząc słowo boże i rozpowszechniając nową wiarę, Bartłomiej udał się na Wschód. Powędrował do Indii i Frygii, gdzie głosił ewangelię. Samtąd trafił do Armenii, w której panował Polimius. Władca miał piękną córkę, jednak opętaną przez złego ducha. Z tego powodu musiała spędzać życie uwięziona w okowach. Gdy o jej nieszczęściu dowiedział się Bartłomiej zaproponował królowi, że ją wyleczy. I córka króla za modlitwą Bartłomieja powróciła do zdrowia. Z wdzięczności uradowany i szczęśliwy król przyjął z rąk Bartłomieja chrzest wraz z całym swoim dworem. Jego śladem poszli obywatele dwunastu miast nad którymi panował. Wieść o cudzie dotarła do pogańskich kapłanów, którzy namówili królewskiego brata, Astiaga, aby apostoła pojmał, uwięził i torturował. Kaci zdzierali Bartłomiejowi na żywca skórę i w końcu ukrzyżowali go głową na dół. Apostoł Bartłomiej na obrazach i ilustracjach przedstawiany jest najczęściej z nożem trzymanym w dłoni i swoją własną, ściągniętą z ciała skórę. Inne z wyobrażeń przedstawiają również scenę, w której kaci zdzierają z niego skórę.
* * *
Cadca
Powiatowe miasto Cadca leży w dolinie rzeki Kysuca, u podnóża Javornika i Turzovskiej vrchoviny, najbardziej na północny zachód wysuniętej części Słowacji, niedaleko granicy z Czechami i Polską. Zamieszkiwane jest obecnie przez ok. 27 tysięcy mieszkańców.
Trwałe osadnictwo w tym terenie nastąpiło stosunkowo późno, bo dopiero w końcu XVI w. Z tego okresu pochodzi pierwsza wzmianka o miejscowości, chociaż pierwsze ślady pobytu człowieka na tutejszym obszarze wskazują na późny okres epoki kamiennej – neolit (3200 – 1900 lat p.n.e.). Prowadził tędy w średniowieczu ważny szlak handlowy „via magna” łączący północ z południem Europy. Pierwsza znana i wiarygodna wzmianka o istnieniu miejscowości pochodzi z 1565 r., gdy wspominana jest już jako wioska Tczaczka i Tczatczka w sporze terytorialnym o węgiersko–śląskie granice. Ówczesny zatarg pomiędzy leżącymi na Słowacji włościami zamku Budatin i Strecno oraz Księstwem Cieszyńskim wpływał niekorzystnie na rozwój miejscowości. Po 1769 r. Cadca dostała się pod zasięg panów zamku Strecno i pełniła rolę głównego ośrodka dystryktu Kysuce będącego majątkiem M. J. Esterhazy. Przywilejem wydanym przez austriacką cesarzową Marię Teresę z 9 stycznia 1778 r. podniesiona została do rangi miasteczka.
Od 1734 r. miasto używało w pieczęci miejskiej symbolu trzech wzgórz i trzech drzew. W 1784 r. jako symbol miasta pojawiła się postać św. Bartłomieja, patrona miejscowego kościoła parfialnego. Obydwa symbole ze starych pieczęci znalazły swoje miejsce na obecnej tarczy herbowej miasta. Cadca umieściło postać świętego do kombinowanego herbu, którego tarcza rozdzielona jest podłużnie w środku na dwie jednakowe połowy. Na lewej stronie herbowej w polu o zielonym kolorze są przedstawione trzy srebrne wzgórza z których wyrastają srebrne drzewa. Na dominującym pośrodku wzgórzu rośnie wysoki, iglasty świerk. Na bocznych, umieszczonych bardziej z tyłu wzgórzach, rosną drzewa liściaste. Symbolika tej części herbu nawiązuje do położenia i tradycji miasta wyobrażonej na pieczęci z 1734 roku.
Prawa strona tarczy herbowej przedstawia srebrną, obnażoną prawie do pasa postać świętego z głową w złotej aureoli na czerwonym polu. W lekko podniesionej prawej ręce trzyma srebrny nóż ze złotą rękojeścią. Postać odziana jest w złoty płaszcz, którego poły są przewieszone przez zgięte przedramię lewej ręki. Symbol Bartłomieja miasto używało na pieczęciach w XVIII i XIX wieku (prawdopodobnie od 1784 r.).
Nova Lesna
Nova Lesn (pow. Poprad, woj. Presov) leży na wysokości 746 m n.p.m. na skraju Kotliny Popradskej i południowych stoków Tatr Wysokich. Powierzchnię gminy, wynoszącą ogólnie 416 ha, pokrywają częściowo lasy iglaste z przewagą świerka i sosny oraz skupiska drzew liściastych – wierzb, topoli i brzóz. Niektóre z jej obszarów znajdują się w granicach Tatrzańskiego Parku Narodowego. Znacznie rozwiniętą miejscowość podgórską (wodociągi, kanalizacja, sieć gazownicza) zamieszkiwało w 1999 roku na stałe 1383 mieszkańców.
Odkrycia archeologiczne wskazują na ślady osadnictwa już w czasach neolitu i nawet w młodszej epoce brązu. Źródła historyczne wspominają założenie Novej Lesnej w końcu XIII w. (ok. 1315 r.) przez Menharda, z upoważnienie tutejszych właścicieli ziemskich, rodziny Berzeviczy. W XVI w. leżała w granicach dóbr zamku Spisz. W trzy wieki później posiadała już słowacką nazwę Nova Lesna (niem. Neuwaldorf). Mieszkańcy zajmowali się rolnictwem (uprawa lnu), łowiectwem, transportem i okazyjnym handlem po domach.
Miejscowość znana jest z organizowania corocznych, tradycyjnych (od 1995 r.) zawodów sportowych – Memoriału Jana Stilla w biegu górskim na trasie Nova Lesna – Hrebienok o długości 9570 m z pokonaniem różnicy wysokości 533 m.
Nova Lesna posiada piękny i wyjątkowo ciekawy herb wzorowany na starej pieczęci z 1688 r. Na czerwonym polu tarczy wyobrażona została srebrna postać św. Bartłomieja (patrona miescowego kościoła), ze złotą aureolą wokół głowy. W prawej ręce trzyma złoty nóż. Przez zgięte przedramię lewej ręki ma przerzuconą własną skórę.
Selec
Inną miejscowością, gdzie występuje postać św. Bartłomieja jest Selec przy Trenczynie, którego widokówka z herbem przypadkowo znalazła się między materiałami przyniesionymi przez mnie z wystawy i targów turystycznych „Expotour Zilina 2000.
Na czerwonym tle pola herbowego umieszczona jest srebrna postać świętego. Jego prawa dłoń uniesionej do góry ręki trzyma długi, srebrny nóż ze złotą rękojeścią. Święty opiera się łokciem o spiętą, grubą, złotą księgę (Pismo Święte?) stojącą na srebrnej podstawie (prawdopodobnie bryła budynku kościoła). Spod lewego ramienia wystaje kawałek złotego ramienia krzyża do którego ze spodu jest przywiązany złotym sznurem nadgarstek lewej ręki świętego. Głowę lekko nachyloną w prawą stronę otocza złota gloria. Nogi stojącej postaci świętego skrzyżowane, jak gdyby w tańcu lub słaniającego się. Całość uzupełnia zielony, nicowany złotem, płaszcz umieszczony z przodu postaci.
Hniezdne
Pierwsza znana pisemna wzmianka o Hniezdne, jako miasteczku pochodzi z 1566 r., w związku z nadaniem przez polskiego króla, Zygmunta II Augusta (1520–1572) przywileju królewskiego na organizowanie dwóch jarmarków w roku przypadających na imieniny św. Wojciecha (23 kwietnia) i św. Bartłomieja (24 sierpnia) co uważać można za faktyczne przyznanie praw miejskich. To stare i obecnie niewielkie spiskie miasteczko leżące niedaleko miasta powiatowego Stara Lubovla, w latach 1412–1772 znajdowało się wśród grupy szesnastu miast i miasteczek Spisza administrowanych przez Polskę w ramach tzw. starostwa spiskiego ze starościeńskiej siedziby w Lubowli. Stanowiły one zastaw w zamian za wysoką pożyczkę w srebrze udzieloną przez polskiego króla Władysława Jagiełłę, królowi czeskiemu i węgierskiemu, Zygmuntowi Luksemburskiemu.
Postać św. Bartłomieja, będącego patronem tutejszego kościoła, już w przeszłości występowała na zachowanych pieczęciach miejskich. Na najstarszej pochodzącej z XV w. a spotykanej nawet jeszcze na dokumentach z 1601, 1629 roku oraz w latach późniejszych, święty trzyma w prawicy nóż i przerzuconą zdartą skórę w lewej ręce. Głowa wystaje poza obręb otoku pieczęci o średnicy 30 mm z gotyckim napisem SIGILLUM CIVITATIS. Od 1618 r. odnotowuje się używanie przez miasteczko 34 mm pieczęci SIGILLUM CIVITATIS KNIESEN, na której postać świętego wyobrażona została w podobny sposób – nóż w prawicy i zdarta skóra w lewej ręce. Na pieczęci z 1662 r. św. Bartłomiej trzyma nóż w prawicy, w lewej ręce zaś zdartą przez katów skórę. Z obydwóch stron postaci, po jej bokach, na wysokości pasa umieszczone zostały litery S i B oznaczające Sanctus Bartholomeus. Wykonana w okresie późniejszym, prawdopodobnie w XVIII w. inna pieczęć miejska o średnicy 45 mm z napisem * SIGILLUM * CIVITATIS * KNIESEN wyobrażała postać męczennika trzymającego nóż w prawicy i podtrzymującego płaszcz w lewej. Apostoł stał przy słupie obok którego wisiała zdarta z niego skóra. Litery S i B umieszczone zostały po obydwóch stronach głowy.
Na czerwonym polu obecnie używanej tarczy herbowej miejscowości umieszczona została srebrna (biała) postać św.Bartłomieja patrona miejscowości i kościoła parafialnego, odziana w srebrne szaty. W prawej ręce św. Bartłomiej trzyma długi, złoty nóż wzniesiony pionowo w górę, lewą ręką przytrzymuje w pasie poły srebrnego płaszcza. Z tyłu, za lewym ramieniem postaci znajduje się srebrna, kilkukondygnacyjna wieża kościelna.
Vricko
Vricko położone jest w malowniczej okolicy u podnóża gór Malej Fatry. Jej istnienie wzmiankowane jest po raz pierwszy w dokumencie pochodzącym z 1505 roku.
Na herbie srebrna postać świętego męczennika przedstawiona jest na niebieskim tle do wysokości trochę poniżej pasa. Ubrany jest w płócienny, zgrzebny habit–koszulę i przepasana w pasie niezbyt grubym sznurem, powrozem. Na szyi złoty pasek. Czarna, kędzierzawa głowa z twarzą zarośniętą czarnymi wąsami i czarną, kędzierzawą brodą otocza złota aureola. Ramiona spuszczone są w dół wzdłuż ciała, zgięte w łokciu i rozłożone w bok, w otwartym, szerokim geście. Lewa ręka jest rozłożona, pusta, w prawej długi, trochę zakrzywiony, skierowany pioniowo w górę, złoty nóż.
* * *
I wreszcie, na zakończenie, aktualny herb powiatu opoczyńskiego, przyjęty został w listopadzie 2007 roku. |