Czterystulecie urodzin Jana HeweliuszaZgodnie z uchwałą sejmową patronami 2011 roku są Maria Skłodowska–Curie, Jan Heweliusz oraz Czesław Miłosz. Dziś o gdańskim astronomie i browarniku
Rok 2011 jest rokiem czterechsetnej rocznicy urodzin Jana Heweliusza (1611–1687), znanego polskiego astronoma, astronoma królewskiego Władysława IV i Jana III Sobieskiego, konstruktora instrumentów naukowych, browarnika i radnego miasta Gdańska.
Urodził się 28 stycznia 1611 w Gdańsku. Pochodził ze znanej i zamożnej rodziny kupieckiej o bogatych tradycjach browarniczych. Nic więc dziwnego, że zamiarem jego rodziców było właściwe przygotowanie go na wpływowe i prestiżowe stanowisko w zarządzie miasta Gdańska.
Po ukończeniu gimnazjum w rodzinnym mieście udał się na roczne studia prawnicze w Lejdzie (Leiden – miasto w Niderlandach, obecnie Holandia). Za granicą przebywał jeszcze często, w latach 1632–1643 podróżował do Szwajcarii, Anglii i Francji, gdzie również studiował. W roku 1634 musiał jednak, ze względu na zły stan zdrowia ojca, powrócić do Gdańska i zająć się rodzinnym browarem. Rok później ożenił się z Katarzyną Rebeschke (1635–1662), córką bogatego browarnika gdańskiego, która wniosła w posagu dwa domy bezpośrednio sąsiadujące z browarem ojca Hewelisza oraz urządzony w jednym z nich browar. Dzięki temu, Heweliusz stał się zarządcą browaru, w którym udowodnił swoje umiejętności browarnicze.
Rok po ślubie przyjęty został do cechu gdańskich browarników co uprawniało go do samodzielnego warzenia i sprzedaży własnego piwa, a w 1643 roku wybrany został starszym gdańskiego Cechu Browarników. W tym czasie, zgodnie z rodzinną tradycją, warzył już piwo jopejskie, z którego słynął Gdańsk. Pięć lat później przejął w spadku po śmierci ojca dom z rodzinnym browarem i połączył go z browarem żony. Jednocześnie na dachach trzech sąsiadujących ze sobą domów rozszerzył urządzone przez siebie w 1639 roku obserwatorium astronomiczne, na budowę którego przeznaczył część rodzinnego majątku. Dzięki zyskom pochodzącym z działalności browaru mógł sobie pozwolić na całkowite oddanie się astronomii i podróżom naukowym.
Podobnie jak duński astronom Tycho de Brahe (1546–1601), skonstruował mnóstwo olbrzymich przyrządów astronomicznych (oktantów, sekstantów) i lunet do mierzenia i obserwacji ciał niebieskich. Dzięki nim udoskonalił powtarzalną dokładność pomiarów pozycji gwiazd do jednej minuty w mierze łukowej.
W 1673 roku wydał swoje największe dzieło astronomiczne „Machina coelestis” zawierające bogato ilustrowany opis historii astronomii oraz własnych obserwacji i obliczeń astronomicznych. Niestety w chwili obecnej na świecie istnieje tylko kilkadziesiąt jego egzemplarzy, ponieważ prawie cały nakład spłonął 26 września 1679 w pożarze domu Heweliusza.
Z pomocą drugiej żony, Elżbiety z domu Koopman (1647–1693), z którą ożenił się rok po śmierci Katarzyny Rebeschke, prowadził badania i obserwacje astronomiczne oraz stworzył katalog gwiazd. Tworzony kilka lat wspólnie przez małżonków „Atlas ciał niebieskich” wydany został przez żonę gdańskiego astronoma po jego śmierci. Stało się tak w roku 1690. Elżbieta Heweliusz była pierwszą w Polsce kobietą astronomem.
Heweliusz był członkiem angielskiego Royal Society (1664). Proponowano mu kierownictwo obserwatorium astronomicznego w Paryżu (1666), którego nie przyjął. Prowadził liczne obserwacje Księżyca, Słońca i planet, m.in. faz Merkurego (1644) i jego trasę obiegu Słońca. Obserwacje słoneczne opisał w dziele „Selenografia” (1647). Obserwował też komety i wyniki badań opublikował w dziele „Cometographia” (1668).
W 1683 z wdzięczności za wsparcie otrzymane od Jana III Sobieskiego i dla uczczenia wspaniałego zwycięstwa oręża polskiego nad Turkami pod Wiedniem, nazwał jeden z nowo opisanych przez siebie gwiazdozbiorów Tarczą Sobieskiego.
Gdański astronom był pionierem w użyciu wahadła do odmierzania czasu w zegarach i wynalazcą peryskopu.
Jan Heweliusz zmarł 28 stycznia 1687 w rodzinnym Gdańsku, w dniu swoich 76. urodzin. Pochowany został w miejscowym kościele św. Katarzyny. |