Bliźniacze herby (cz. V)Ozorków
(powiat zgierski, województwo łódzkie)
Ozorków pochwalić się może ciekawym, lecz nietypowym herbem, który stanowi połączenie herbu szlacheckiego z symbolem przemysłowym. Z heraldycznego punktu widzenia stanowi to pewnego rodzaju wyjątek, który nie jest zgodny z powszechnie przyjętymi zasadami heraldyki. Tarcza herbowa podzielona jest pionowo, czyli w słup na dwa pola. Prawe zawiera srebrną rozdartą strzałę o zawiniętych końcach skierowaną ku górze i umieszczoną na czerwonym tle. Herb Odrowąż przypisuje się Ignacemu Starzyńskiemu, założycielowi Ozorkowa, który jednak, jak podają niektóre źródła, należał do rodu szlacheckiego pieczętującego się Ślepowronem, czyli z figurą przedstawiającą czarnego kruka.
W lewym, srebrnym lub białym, polu tarczy umieszczone zostało niebieskie czółenko tkackie, które stanowi atrybut nawiązujący do dominującego w mieście na początku XX wieku włókiennictwa. Trochę trudno rozpoznawalny symbol przemysłowy zawierał również herb miasta zaprojektowany w okresie międzywojennym.
Historia miasta sięga początku XV w., skąd pochodzi pierwsza (1415) zachowana wzmianka o wiosce leżącej wśród niedostępnych lasów i bagien, należącej do rodu Szczawińskich, herbu Prawdzic. Prawdziwy rozwój rozpoczął się jednak na początku XIX w., w 1807 roku, gdy ówczesny właściciel Ignacy Starzyński, sprowadził tu kilku saksońskich sukienników i farbiarzy. W 1815 r. ich liczba wynosiła już ponad setkę. Ozorków posiadał wtedy więcej mieszkańców niż położona w sąsiedztwie Łódź.
Nadanie w 1816 r. praw miejskich wpłynęło na przyspieszenie rozwoju Ozorkowa. Rok później osiedliła się w nim rodzina Schlosserów, bogatych przemysłowców z niemieckiego Aachen, którzy założyli nowoczesną przędzalnię wełny, a potem bawełny. Tak zapoczątkowany został rozwój największego okręgu przemysłu włókienniczego nad górną Bzurą. W latach 30. XIX w. Karol Schlosser wybudował największą w Ozorkowie fabrykę tkanin bawełnianych o pełnym cyklu produkcyjnym. Po upadku powstania listopadowego miasto utraciło znaczenie gospodarcze. Nie udało mu się go odzyskać nawet mimo uzyskania w 1866 roku bardziej atrakcyjnego dla inwestycji statutu miasta rządowego. W tym czasie było własnością Feliksa hrabiego Lubieńskiego.
Lata pierwszej wojny światowej przyniosły kolejny zastój i upadek rozwoju miasta. Okres międzywojenny spowodował krótkotrwały wzrost produkcji przemysłowej i ożywienie gospodarcze. W latach 20. XX w. otwarte zostało połączenie kolejowe z Łodzią i Toruniem, połączenie tramwajowe ze Zgierzem i Łodzią, przeprowadzona elektryfikacja miasta (1928). Okupacja hitlerowska w latach 1939–1945 prawie zupełnie zahamowała rozwój miasta i doprowadziła do eksterminacji jego żydowskiej ludności, która przed drugą wojną światową stanowiła znaczącą grupę jego mieszkańców. Po wyzwoleniu nastąpiła intensywna rozbudowa i modernizacja starych zakładów włókienniczych i urządzanie nowych.
W mieście warto obejrzeć: * XIX–wieczny kompleks pałacowo–fabryczny Schlosserów * linię tramwajową numer 46, najdłuższą linię tego typu w Europie * czynną sezonowo kolejkę wąskotorową na trasie Krośniewice – Łęczyca – Ozorków * zabytkowe drewniane domy tkaczy * kościół katolicki pw. św. Józefa (z XVII w.) i ewangelicko–augsburski z połowy XIX w.
Miasto zamieszkuje niecałych 21 tysięcy mieszkańców.
Sędziszów Małopolski
(powiat ropczycko–sędziszowski, województwo podkarpackie)
Herb miasta i gminy Sędziszów Małopolski odnosi się do Odrowążów jako właścicieli i dobrodziejów miasta, którzy zasłużyli się o nadanie w XV w. praw miejskich i licznych przywilejów gospodarczych. Czerwona hiszpańska tarcza herbowa zawiera rodowy znak Odrowążów, czyli srebrną strzałę w słup rozdartą w wąs, z grotem skierowanym w górę.
Sędziszów Małopolski położony jest na styku Karpat i Kotliny Sandomierskiej. Przez jego obszar przepływają trzy potoki: Bystrzyca, Budzisz i Gnojnica, która właśnie na terenie miasta wpada do potoku Budzisz.
Historia osadnictwa w Sędziszowie, jak wskazują odkrycia archeologiczne, sięga okresu brązu. Pierwsze znane wzmianki o miejscowości pochodzą ze średniowiecznych spisów świętopietrza dotyczących lat 1325–1327. Była wówczas siedzibą parafii podlegającej dekanatowi w Dębicy. Następne dokumenty z początku XV w. dotyczą już Odrowążów jako właścicieli. Dzięki staraniom Jana Odrowąża ze Sprowy, wojewody podolskiego a potem też ruskiego, król Kazimierz Jagiellończyk nadał miejscowości w 1483 r. prawa miejskie. Odrowążowie uzyskali też w 1512 roku dla miasta przywileje organizowania cotygodniowych targów (we wtorki), dorocznych jarmarków na świętego Filipa i Jakuba (1 maja) oraz w dzień Narodzenia Marii Panny (8 września). W II połowie XVI w. miasto znajdowało się najpierw w posiadaniu Tarnowskich a później Kostków. W połowie XVII w. całe województwo rzeszowskie objął w posiadanie Jerzy Sebastian Lubomirski. Podczas potopu szwedzkiego miasto spustoszyły wojska Jerzego Rakoczego, sprzymierzonego ze Szwedami magnata węgierskiego. W 1661 roku sędziszowskie majątki trafiły, za sprawą ślubu Krystyny, córki Jerzego Sebastiana Lubomirskiego z Feliksem Kazimierzem Potockim, do dóbr Potockich. Po pierwszym rozbiorze Polski w 1772 roku, Sędziszów znalazł się pod zaborem austriackim. Na początku II połowy XIX w. (1856–1858) w ramach budowy kolejnego odcinka kolei arcyksięcia Karola Ludwika miasto otrzymało połączenie kolejowe z Krakowem i Rzeszowem.
Zaraz na początku I wojny światowej Sędziszów znacznie ucierpiał w wyniku działań wojennych (1914–1915) i kilkumiesięcznej okupacji rosyjskiej. W latach międzywojennych w mieście pracowało kilka zakładów przemysłowych współpracujących z zakładami Centralnego Okręgu Przemysłowego. Podczas okupacji hitlerowskiej aktywnie działała tu komórka AK, która miała udział w rozpracowaniu hitlerowskiej broni rakietowej V–1 i V–2 testowanej na poligonach doświadczalnych w rejonie Pustkowa.
W mieście warto obejrzeć: * ratusz zbudowany w XVII w. i przebudowany w XIX w. * barokowy kościół parafialny pw. Narodzenia Najświętszej Marii Panny z XVII w. * ruiny koszar wzniesionych na początku XVII w. dla wojsk Michała Potockiego, zwolennika Stanisława Leszczyńskiego, użytkowane przez Austriaków do 1900 roku * kościół i klasztor Kapucynów z XVIII w., klasycystyczna świątynia pw. św. Antoniego z XVIII w.
Podkarpacki Sędziszów zamieszkuje ok. 7 tysięcy mieszkańców.
Słupia
(powiat jędrzejowski, województwo świętokrzyskie)
Gmina i miejscowość Słupia posiada herb umieszczony na półkolistej tarczy hiszpańskiej, pośrodku której znajduje się wieża zwana słupem. I tutaj upatrywać należy nazwy miejscowości. Po prawej stronie wieży umieszczony jest herb szlachecki Lis. Po lewej stronie wieży widnieje natomiast herb Odrowąż, czyli znana srebrna rozdarta strzała o zawiniętych końcach, z grotem skierowanym w górę, tzw. rogacina biała (srebrna) umieszczona na czerwonym tle.
Pierwsze znane wzmianki o miejscowości pochodzą z 1325 roku. W połowie XV w. wieś należała do Stefana Świętopełka pieczętującego się herbem Lis. Stąd też herb ten trafił również na współczesną tarczę herbową miejscowości.
Położoną na południowym skraju województwa świętokrzyskiego w pobliżu Szczekocin miejscowość zamieszkuje około tysiąca mieszkańców.
Zabytkami godnymi obejrzenia są: * kościół pw. św. Trójcy, zbudowany w latach 1778–1807 z inicjatywy podkomorzego krakowskiego Antoniego Michałowskiego * dzwonnica przykościelna z niewielkim dzwonem z 1598 r.
Szydłowiec
(powiat szydłowiecki, województwo mazowieckie)
Herb miasta i gminy Szydłowiec sięga swoim pochodzeniem czasów średniowiecza i zaliczany jest do grona tzw. herbów historycznych. Nie wiadomo kiedy pojawiło się jego pierwsze wyobrażenie, lecz wiadomo, że obecnie używany znak miasta składa się z dwóch godeł rodów szlacheckich, które wywarły największy wpływ na rozwój i burzliwe dzieje miasta. W ciągu wieków rządzili nim sławni Odrowążowie, Szydłowieccy, Radziwiłłowie i pochodząca z Zamoyskich, Anna Sapieżyna.
Herb przedstawia XV–wieczną renesansową tarczę szwajcarską dwudzielną w słup z polem o kolorze czerwonym, otoczoną tzw. bordiurą w kolorze złotym. Prawe pole tarczy herbowej zawiera srebrną rozdartą strzałę o zawiniętych końcach, z grotem skierowanym ku górze odnoszącą się do rodu Odrowąż. W ten sposób honoruje się wielce zasłużony dla miasta ród szlachecki, którego następcą byli Szydłowieccy, znakomici właściciele i dobrodzieje miasta, swojej siedziby rodowej. Wspominani Odrowążowie posiedli dobra szydłowieckie od XII wieku. Po nich władali nimi Chlewiccy, z których wyrosła gałąź Szydłowieckich.
W lewym polu tarczy umieszczono srebrne godło Krzywaśń, które nawiązuje do szlacheckiego herbu Drużyna. Krzywaśń opisuje się jako rzekę bądź odwróconą literę „S”. Przypuszcza się też, że znak ten odnosi się do inicjału starej łacińskiej nazwy miasta Shidloviecz i jego patrona, którym był św. Zygmunt (łac. Sigsigmuntus). Być może ma to również związek wyraźnie podkreślający wysoką pozycję kasztelanii i hrabstwa Szydłowieckich na dworze wawelskim w okresie panowania Jagiellonów, gdy na przykład Krzysztof Szydłowiecki piastował urząd kasztelana krakowskiego, sandomierskiego i był kanclerzem królewskim. Krzywaśń nadana miastu przez Szydłowieckich zaczerpnięta mogła być też ze znanych im z pobytu w Krakowie i okolicy herbów miast podkrakowskich (np. Skawina, Nowy Wiśnicz).
Kolor czerwony wypełniający tarczę herbową symbolizuje wspaniałomyślność i siłę duchową. Kolor biały (srebrny), w którym przedstawiono godła jest symbolem czystości, niewinności i prawdy. Kolor złoty bordiury symbolizuje wiarę, mądrość, stałość i chwałę.
Początki miasta sięgają czasów panowania Bolesława III Krzywoustego i grodu, którego właścielami byli Odrowążowie. W końcu XIV w. bracia Jakub i Sławko Odrowążowie założyli na południe od wspominanego grodu szybko rozwijającą się osadę targową o nazwie Szydłowiec. Od założonej przez siebie miejscowości, nowego gniazda rodowego, przyjęli nazwisko Szydłowieccy. Wkrótce potem nadali osadzie prawa miejskie oparte na prawie średzkim. Potwierdzenia praw miejskich dokonał Władysław Jagiełło w 1427 roku. Kazimierz Jagiellończyk nadał w 1470 r. miastu prawa magdeburskie. Bracia Odrowążowie erygowali również parafię (1401) i wybudowali drewniany gotycki kościół pw. św. Zygmunta Króla, który na przełomie XV i XVI wieku został przebudowany na murowany w stylu saksońskim. Syn Jakuba, Stanisław Szydłowiecki zasłużył się zbudowaniem pierwszego gotyckiego zamku. Miasto świetnie się wtedy rozwijało, ponieważ ród Szydłowieckich piastował w ówczesnej Polsce wysokie godności i urzędy. Jego najbardziej znanym przedstawicielem był Krzysztof Szydłowiecki, kasztelan krakowski, sandomierski i kanclerz wielki koronny, który posiadał potężny wpływ na sterowanie spraw państwowych.
Brak potomków w linii męskiej i małżeństwo jednej z córek Krzysztofa z Mikołajem Czarnym Radziwiłłem spowodowały, że w 1547 r. Szydłowiec przeszedł na własność potężnego rodu litewskiego. Radziwiłłowie, których stałą siedzibą rodową był Nieśwież, administrowali miastem do 1802 r., kiedy to wraz z przyległymi dobrami drogą licytacji nabyła je Anna z Zamoyskich Sapieżyna. Nowa właścicielka z kolei odsprzedała w 1828 r. dobra szydłowieckie skarbowi Królestwa Polskiego.
Miasto w czasach Szydłowieckich i Radziwiłłów posiadało bardzo duże znaczenie gospodarcze. Było ważnym ośrodkiem handlu żelazem, wydobycia i obróbki tutejszego piaskowca, handlu wyrobami miejscowego rzemiosła i płodami rolnymi. Miejscowe targi, które na mocy królewskich przywilejów odbywały się kilkakrotnie w roku, znane były w całej Polsce. Dynamiczny rozwój miejscowości spowodował w XVI napływ osadników z Włoch (kamieniarze, budowniczowie, artyści), Szkocji (przeważnie bankierzy i kupcy) i Niemiec (rzemieślnicy). Osadnicy chętnie osiedlali się w obfitującym w dobrobyt i znaczenie hrabstwie szydłowieckim Radziwiłłów.
Po licznych epidemiach i potopie szwedzkim miasto znacznie podupadło. Mimo wysiłków miejscowych władz nigdy już nie osiągnęło dawnej świetności. Dotknęły go zniszczenia podczas insurekcji kościuszkowskiej, represje po powstaniu listopadowym (1830) i styczniowym (1864). Znacznie ucierpiało podczas I i II wojny światowej.
W II połowie XVII wieku książę Leon Michał Radziwiłł sprowadził do wyludnionego Szydłowca Żydów, którzy przed wybuchem II wojny światowej stanowili ponad 60% mieszkańców miasta.
Godnymi obejrzenia zabytkami miasta są: * gotycki zamek wybudowany przez Stanisława Szydłowieckiego w końcu XV w. na miejscu starego średniowiecznego grodu, przebudowany na początku XVI w. (1515–1526) w stylu renesansowym na rezydencję kanclerza koronnego Mikołaja Szydłowieckiego; kompletnie wyremontowany w latach 60. XX w. jest siedzibą unikatowego Muzeum Ludowych Instrumentów Muzycznych * kościół farny pw. św. Zygmunta Króla z XV w. * późnorenesansowy ratusz zbudowany w latach 1602–1629 w Rynku Wielkim * synagoga garbarska zbudowana w 1730 r. dla żydowskich robotników zatrudnionych w garbarni rodziny Ajzenbergów * kamieniczki mieszczańskie przy Rynku Wielkim * pręgierz późnorenesansowy z piaskowca szydłowieckiego * miejscowy cmentarz żydowski, jedno z największych pogrzebisk mozaistów w Polsce, obecnie lapidarium na którym znajduje się około 3000 nagrobków – macew.
Szydłowiec zamieszkuje ponad 12 tysięcy mieszkańców.
cdn. |