tygodnik opoczyński
Baza firm
 
Warto wiedzieć

Bliźniacze herby (cz. IV)

Po wędrówce na Morawach powracamy do Polski, gdzie znak Odrowążów odnaleźć można w herbie: Chlewisk, Górna, Iwanowic, Odrowąża, Odrowąża Podhalańskiego, Ozorkowa, Sędziszowa Małopolskiego, Słupi, gminy Nowy Targ oraz powiatów: ropczycko–sędziszowskiego, skarżyskiego, szydłowieckiego.


Chlewiska
(powiat szydłowiecki, województwo mazowieckie)

Herb miejscowości i gminy Chlewiska składa się z trzech herbów rodów szlacheckich historycznie z nią związanych. Na półkolistej, trójpolowej tarczy hiszpańskiej w prawym polu umieszczony został herb Odrowąż nawiązujący do rodziny Odrowążów – Szydłowieckich, założycieli miejscowości, którzy od nazwy rodowej posiadłości przyjęli nazwisko Chlewickich. W lewym górnym polu znajduje się herb Sołtyk i w lewym dolnym polu Łabędź, będący znakiem rodu Chlewickich, która jest boczną linią Szydłowieckich. Odrowąż przedstawia tradycyjną srebrną rozdartą strzałę o zawiniętych końcach, z grotem skierowanym w górę, umieszczoną na czerwonym polu. Sołtyk, jako znak rodowy Sołtyków, którzy byli właścicielami miejscowości na początku XIX w. i przyczynili się do założenia walcowni blach i fabryki gwoździ, umieszczony został na złotym (żółtym) tle. Srebrny (biały) łabędź Chlewickich natomiast znajduje się na niebieskim polu.
Miejscowość Chlewiska jest siedzibą gminy położonej w województwie mazowieckim w powiecie szydłowieckim, w pobliżu powiatowego Szydłowca. Wcześniej, w latach 1975–1998 należała administracyjnie do województwa radomskiego. Chlewiska znane są z unikatowego w skali europejskiej zabytku techniki – huty żelaza z instalacją gichtociągową. Pierwsze urządzenia hutnicze, którymi była walcownia blach i fabryka gwoździ, postawili w latach 1811–1825 Sołtykowie. W końcu XIX w. (w latach 1882–1892) Francuskie Towarzystwo Metalurgiczne zbudowało tutaj hutę żelaza, w której zachowanych resztkach utworzono oddział Muzeum Techniki. Chlewiska były ważnym ośrodkiem Staropolskiego Okręgu Przemysłowego. Miejscowymi zabytkami godnymi obejrzenia są: kościół parafialny pw. św. Stanisława, biskupa i męczennika, z początku XVI w. przez Mikołaja Chlewickiego, na zrębach istniejącej wcześniej średniowiecznej świątyni; pałac obronny przebudowany w XVII w. z dawnego zamku Chlewickich, wzniesionego na górującym nad miejscowością wzgórzu, na fundamentach średniowiecznego (XII w.) grodziska; zabytkowy XVII–wieczny park typu krajobrazowego z kilkoma pomnikami przyrody (w tym 300–letnią lipą i 150–letnią topolą) otaczający zamek, z aleją wysadzoną przy schodach wiodących na dziedziniec pałacu; kapliczka z figurą św. Jana Nepomucena wybudowana przypuszczalnie w końcu XIX w. pośrodku starego stawu hodowlanego znajdującego się na skraju parku, na sztucznie usypanej wyspie; zegar wieżowy u wejścia do parku wykonany w 1902 r.
Gminę zamieszkuje ok. 6,5 tysiąca mieszkańców.


Górno
(powiat kielecki, województwo świętokrzyskie)

Gmina i miejscowość Górno posiada herb umieszczony na półkolistej, dwupolowej tarczy hiszpańskiej dzielonej w pas. W górnym polu, widnieje herb Odrowąż, czyli znana srebrna rozdarta strzała o zawiniętych końcach, z grotem skierowanym w górę, tzw. rogacina biała (srebrna) umieszczona na czerwonym tle. Herb ten związany jest z osobą św. Jacka Odrowąża, będącego patronem najstarszego kościoła w gminie, znajdującego się w wiosce Leszczyny. Na dolnym polu znajduje się mur biały z bramą, która posiada czerwoną kratę symbolizującą atrybut św. Wawrzyńca, patrona kościoła w Górnie.
W latach 1975–1998 gmina należała administracyjnie do województwa kieleckiego, obecnie do świętokrzyskiego. Zachowane dokumenty wzmiankują w 1400 roku wieś Górne jako własność biskupów krakowskich. W XIX w. działał w niej, walczący o niepodległość Polski, ksiądz Piotr Ściegienny. Tutejsi chłopi aktywnie włączyli się do powstania styczniowego w 1864 r. 5 sierpnia 1944 r. hitlerowcy zastrzelili, w odwecie za przeprowadzone w okolicy akcje partyzanckie, 23 mieszkańców wioski. Zamordowanych upamiętnia pomnik. Przed drugą wojną światową przez Górno prowadziła linia wąskotorówki z Kielc do Złotej Wody k. Łagowa.
Położoną w odległości około 15 km na wschód od Kielc u podnóża Gór Świętokrzyskich, gminę Górno, zamieszkuje ponad 13 tysięcy mieszkańców.


Iwanowice
(powiat krakowski, województwo małopolskie)

Gmina i wieś, która do końca 1999 roku nazywała się Iwanowice Włościańskie. Miejscowość znana jest z działalności braci polskich (XVI w.), którzy urządzili tu nawet w 1557 r. synod. Podczas powstania styczniowego (1863–1864) działały tutaj oddziały powstańcze dowodzone przez Apolinarego Kurowskiego. W niedalekiej Goszczy Marian Langiewicz ogłosił się dyktatorem powstania.
Nazwa miejscowości pochodzi przypuszczalnie od imienia Iwan z przyrostkiem owice.
Istnieją jednak dwie teorie dotyczące pochodzenia jej nazwy. Według jednej z nich, pochodzi od imienia rycerza Iwana, syna Sieciesława z Dłubni, który w XIII w. był właścicielem wsi. Potwierdza to dokument wydany w 1228 roku przez biskupa krakowskiego Iwo Odrowąża. Druga natomiast opiera się o wspominanego biskupa, czyli że nazwa pochodzi od Iwa (Iwona) Odrowąża, którego znak rodowy jest dziś herbem miejscowości. Od końca XIII do początku XVI wieku Iwanowice były majątkiem Odrowążów.
Miejscowymi zabytkami godnymi obejrzenia są: barokowy kościół pw. św. Trójcy, zbudowany w latach 1775 roku, ufundowany przez dziedzica Augusta Aleksandra Czartoryskiego, posiadający dwie oryginalne drewniane wieże fasadne; kapliczki św. Rocha (z przełomu XVIII/XIX w.), Matki Boskiej Pocieszenia (1854) i Zmartwychwstania Pańskiego (z II połowy XIX w.); kamienna figura św. Jana Nepomucena z 1800 r.; karczma z XVIII w., siedziba miejscowego Muzeum Regionalnego.


Odrowąż
(powiat konecki, województwo świętokrzyskie)

Herbem Odrowąża jest tradycyjny znak rodowy jego założycieli i właścicieli, czyli srebrna rozdarta strzała o zawiniętych końcach, z grotem skierowanym w górę. Znak ten odnaleźć można również na kamiennej renesansowej chrzcielnicy ufundowanej w XVI w. przez Feliksa Budzyńskiego dla miejscowego kościoła św. Jacka i św. Katarzyny.
Nazwa osady Odrowąż, będącej obecnie częścią gminy Stąporków, pochodzi oczywiście od nazwiska rycerskiego rodu Odrowążów, który przeniósł tutaj w X wieku siedzibę rodową znad górnej Odry do ówczesnej Ziemi Sandomierskiej. Ponieważ z okresu wczesnego średniowiecza w Polsce nie posiadamy prawie żadne dokumentów i wiedza o tym okresie jest raczej znikoma, nie wiemy nic o pierwszych właścicielach miejscowości. W zachowanych dokumentach z lat 1119–1124 roku jako pierwsza znana osoba z tego rodu wzmiankowany jest Prandota Stary. Następnym odnotowanym właścicielem Odrowąża jest jego syn Saul (Szaweł), a po nim wnuk Prandoty – Iwo (Jan), biskup krakowski zwany Odrowążem.
Miejscowość w ciągu wieków należała do wielu znakomitych polskich rodów szlacheckich: Odrowążów, Kmitów, Kurowskich, Kostków, Tarłów i Poniatowskich. Prawa miejskie otrzymała w 1399 roku od króla Władysława Jagiełły oraz ponownie, tym razem w oparciu o prawo niemieckie, od króla Zygmunta III Wazy w 1611 roku. Przywilej miasta potwierdził w 1785 roku Stanisław August Poniatowski, ostatni król Polski. Po rozbiorach Polski nastąpiło zahamowanie rozwoju. W 1869 roku Odrowąż utracił prawa miejskie.
Dzięki występującym w okolicy rudom syderytu w formie przypominającej bochny chleba, od dawna rozwijała się tu produkcja żelaza, która przetrwała do połowy XVII wieku. Odrowąż stał się ważnym ośrodkiem handlu wyrobami z żelaza i kamienia. Zyskał sobie nawet wtedy miano żelaznego miasta. Działało tu 7 kuźnic. Według legendy, do miasta prowadziły żelazne bramy.
Najważniejszym i najpiękniejszym zabytkiem Odrowąża jest bezsprzecznie miejscowy kościół św. Jacka i św. Katarzyny, z którego założeniem wiąże się ciekawa legenda. Podobno pierwotnie miał być zbudowany na wzgórzu, gdzie jest znajduje się Świerczów Mały. Tam zwieziono budulec i zaczęto obróbkę drewna. Jednak wióry odpadające spod toporów cieśli w jakiś nadprzyrodzony sposób odlatywały na wyższe sąsiednie wzgórze. Uznano to za znak boży, który wskazać miał lepsze i godniejsze miejsce do postawienia Domu Bożego. Bez wahania przewieziono tam zaraz budulec i świątynię zbudowano na mocą boską wskazanym miejscu.
Druga legenda dotycząca powstania kościoła wspomina św. Jacka Odrowąża, który miał być jego fundatorem. Św. Jacek, nawiedzając podczas swoich pielgrzymek apostolskich Końskie, miał podobno w połowie XIII wieku zatknąć w Odrowążu krzyż misyjny w miejscu, gdzie obecnie stoi świątynia pod jego wezwaniem.
Pierwotny kościół był przypuszczalnie małą drewnianą budowlą, wielkością odpowiadającą obecnej nawie głównej. Feliks Budzyński, jeden z fundatorów kościoła, ufundował w połowie XVI w. renesansową kamienną chrzcielnicę, na której znajdują się herby właścicieli Odrowąża. Zniszczoną przez Szwedów świątynię odbudowano i rozbudowano w końcu XVII w. Największy remont kościoła odbył się na przełomie lat 50. i 60. XIX wieku. We wnętrzu świątyni znajduje się uznawany za słynący łaskami obraz św. Jacka. Kościół uważa się za nieoficjalne sanktuarium św. Jacka, którego kult świętości posiada w Polsce wielowiekową tradycję.
W Odrowążu znajdowała się kiedyś kaplica św. Rozalii upamiętniająca „czarną zarazę”, która szalała tu w I połowie XVII wieku. Kaplica rozebrana została na początku XX wieku. Na jej miejscu wybudowano w roku 1906 nową drewnianą kaplicę z ołtarzem św. Rozalii. Miejscowość położoną w połowie drogi między Końskimi a Skarżyskiem–Kamienną zamieszkuje obecnie ok. 960 mieszkańców.
W okolicach Odrowąża urządzono ciekawe rezerwaty przyrody: Świnia Góra – ścisły rezerwat leśny położony w odległości 10 km na południe od Odrowąża powstał w 1938 roku. Jest jedynym w Górach Świętokrzyskich zachowanym fragmentem zbiorowiska leśnego o dużym stopniu zróżnicowania odpowiadającym dawnej Puszczy Świętokrzyskiej. Najstarsze tutejsze okazy jodły i modrzewia liczą nawet 200 lat; Mroczków – urządzony w 1938 roku w celu ochrony drzewostanu jodły i modrzewia polskiego. Występuje tu również jawor i klon; Majdów i Ciechostowice – położone ok. 10 km na wschód od Odrowąża; Gagaty Sołtykowskie – najmłodszy rezerwat utworzony w 1997 roku na terenie byłej kopalni gliny, w której odkryte zostały skały dolnojurajskie z ery mezozoicznej należące to tzw. serii zagajskiej. Znaleziono tu również szczątki roślin, korzeni i skrzypów (kalamitów) oraz pozostałości drzew. Sensacją było odkrycie tropu dinozaura z rodzaju Amaepunos.
Odrowąż położony jest w gminie Stąporków.


Odrowąż Podhalański
(gmina Czarny Dunajec, powiat nowotarski, województwo małopolskie)

Odrowąż Podhalański jest niewielką miejscowością i sołectwem położonym w gminie Czarny Dunajec. Zajmuje powierzchnię 12,2 km2 i zamieszkuje w nim ok. 700 mieszkańców. Wieś założona została w 1603 roku. Ze względu na położenie na siedmiu wzgórzach, uważana jest za podhalański Rzym. Urodzili się w niej i działali przed II wojną światową znani górale, regionaliści, działacze ruchu ludowego i współzałożyciele Związku Podhalan – Feliks Gwiżdż oraz Antoni i Jakub Zachemscy.
Do miejscowych atrakcji zaliczyć można nieczynny kamieniołom, w którym wydobywano piaskowce magurskie (na Herbiku), uroczy przysiółek Żary i Bory, które jak wieść gminna głosi, ponoć leczą i odmładzają ludzi. Warto również obejrzeć murowany, jednonawowy kościół parafialny pw. św. Marii Magdaleny, zbudowany w latach 1825–31, w miejscu pierwotnego kościółka z XVII w. Ołtarz główny kościoła wykonał Józef Kulach z Szaflar i wzorowany jest na ołtarzu z kościoła św. Katarzyny w niedalekim Nowym Targu.
Herb miejscowości umieszczony jest na tarczy typu hiszpańskiego. Na błękitnym polu pniak na którym wypina się czarny wąż, przy łbie którego znajdują się umieszczone naprzeciw siebie, dwie srebrne rogaciny. Rogaciny i nazwa miejscowości, nawiązują do herbu Jana Pieniążka pieczętującego się herbem Odrowąż, starosty nowotarskiego z końca XVI w., czyli okresu miejscowego osadnictwa.
cdn.


Waldemar Ireneusz Oszczęda   
W dziale dostępne są również artykuły:

 
Kontakt z TOP
Tomaszów Mazowiecki - baza wiedzy Biuro ogłoszeń
oglotop@pajpress.pl

Tomaszów Mazowiecki - baza wiedzy Dział reklamy
tel: 44 754 41 51

Tomaszów Mazowiecki - baza wiedzy Redakcja
tel: 44 754 21 21
top@pajpress.pl
Artykuły
Informator
Warto wiedzieć
Twój TOP
TIT - rejestracja konta Bądź na bieżąco.
Zarejestruj konto »