ABC fenologii
Wiosna to jedna z czterech pór roku typowych dla klimatu umiarkowanego. Chociaż moment równonocy wiosennej mamy już za sobą, trudno jednoznacznie określić czy tegoroczna wiosna już na trwale przybyła do naszego kraju. Niektórzy nie mają wątpliwości co do jej nastania, inni wciąż doszukują się bardziej oczywistych zwiastunów. Według pewnych ustaleń i podziałów, wiosna już zawitała w Polsce, według innych ? musimy poczekać na nią jeszcze kilka dni. Kto ma rację ? zwolennicy wyliczeń astronomicznych czy miłośnicy natury w naturze?
Dla rozstrzygnięcia tego sporu pomocne mogą być prowadzone od lat obserwacje fenologiczne. Fenologia to nauka badająca związki pomiędzy zmianami warunków klimatycznych i pór roku a terminami zachodzenia periodycznych zjawisk w rozwoju roślin (fitofenologia) i zwierząt (zoofenologia), zachodzących w danej porze roku, takich jak kiełkowanie, kwitnienie, owocowanie, zrzucanie liści u roślin, zapadanie w sen zimowy, odloty ptaków do cieplejszych regionów, wystąpienie dwóch pokoleń u niektórych owadów. W naszych szerokościach geograficznych wyróżnia się aż osiem fenologicznych pór roku: przedwiośnie, pierwiośnie, wiosnę, wczesne lato, lato, wczesną jesień, jesień i zimę. W zależności od warunków pogodowych, fenologiczne pory roku rozpoczynają się i kończą co roku w nieco różnym, lecz podobnym czasowo zbliżonym okresie, a czas ich trwania w przybliżeniu również jest podobny.
Według klimatologów za początek wiosny przyjmuje się tzw. wiosnę termiczną, a wraz z nią nastanie średnich temperatur pomiędzy 5 a 10°C. Według danych z poprzednich dekad, w Polsce najwcześniej rozpoczyna się ona na zachodzie oraz na południowym zachodzie, zazwyczaj przed 25 marca. Najpóźniej przychodzi na północy kraju oraz na północnym wschodzie, bo dopiero w pierwszych dniach kwietnia (zazwyczaj do 10 kwietnia). Fenologiczne przedwiośnie odpowiada termicznemu przedwiośniu i początkowemu okresowi ze średnimi dobowymi temperaturami powyżej 5°C.
Najbliższą naszym sercom jest wiosna przyrodnicza. To właśnie wtedy zazieleniają się trawniki, pojawiają się pąki na drzewach oraz kwiaty w ogrodach. Zazwyczaj taka aura nastaje na przełomie marca i kwietnia, nierzadko jednak dopiero w kwietniu.
Wiosna fenologiczna rozpoczyna się przedwiośniem (zaraniem wiosny) w lutym lub marcu i trwa do początku lub połowy kwietnia. Za jej początek uważa się rozpoczęcie procesów życiowych roślin. W tym okresie zasadniczo u większości roślin pierwszą fazą w okresie ich wegetacyjnego rozwoju jest kwitnienie, poprzedzające rozwijanie liści (listnienie). Oto najczęstsze objawy przedwiośnia:
Świat roślin ? zjawiska fitofenologiczne
Jako pierwsza charakterystycznie zakwita leszczyna pospolita, której długie męskie kwiatostany łatwo są zauważalne, kiedy intensywnie żółto pylą w pogodne i cieplejsze dni.
Zakwitają też: śnieżyczka przebiśnieg, krokus spiski, zawilec gajowy, przylaszczka pospolita, wawrzynka wilczełyko z pędami efektownie pokrytymi różowymi kwiatami oraz sasanka wiosenna.
Spośród drzew i krzewów także kwitną w tym czasie: wierzba iwa, derenie, wiązy, olchy, olsze (m.in. olsza czarna) i topole.
Możemy zaobserwować pojawienie się liści na takich gatunkach jak: klon zwyczajny, klon pospolity, klon jesionolistny i lilak pospolity.
Świat zwierząt ? zjawiska zoofenologiczne
Pojawiają się: pszczoły, trzmiele i motyle. Motyle w postaci dorosłej (imago), które okres zimowy przezimowały w kryjówkach, w cieplejsze dni zaczynają latać, Są to przede wszystkim motyle dzienne z gatunków: listkowiec cytrynek, rusałka żałobnik, rusałka pawik i rusałka pokrzywnik. W środowiskach podmokłych i mokrych pokazują się żaby i ropuchy, a w nasłonecznionych miejscach jaszczurki zwinki i zaskrońce.
Pierwsze wiosenne przeloty i przyloty, a także odloty (u nas zimujących) ptaków wędrownych są szczególnie łatwymi do obserwacji charakterystycznymi wskaźnikami zmian sezonowych w przyrodzie. Odlatują: gile, jemiołuszki, kwiczoły i zięby jer. Wracają: bociany białe, drozdy, jaskółki dymówki, jerzyki, kukułki, muchołówki, pokrzewki, skowronki, szpaki, wilgi i zięby zwyczajne. Wiosennie śpiewają: dzwońce, kosy, kowaliki, sikory, rudziki i wysoko na niebie skowronki polne.
Z ssaków pojawiają się jeże, krety oraz nietoperze gacki: szary, brunatny i mroczek późny.
Pierwiośnie, czyli wczesna wiosna, zaczyna się zwykle w połowie kwietnia.
Zebrał w sieci: erg
(Źródło: Wikimedia Commons)
|