Znak z bożej winnicy

Kalendarz liturgiczny Kościoła katolickiego wyznacza na 16 lipca wspomnienie Matki Boskiej z góry Karmel. Nic więc dziwnego, że szczególną uroczystością odznacza się ten dzień w zakonach karmelitańskich, których duchowość jest bliska wielu wierzącym. To skłania do przeniesienia się myślą do Ziemi Świętej, gdzie na wybrzeżu Morza Śródziemnego na wysokość 546 m n.p.m., nad Zatoką Hajfy rozciąga się pasmo górskie, nazwane Karmelem. Hebrajska nazwa pasma oznacza "ogród boży" lub "bożą winnicę" ? jest to jeden z najbardziej urodzajnych terenów tego regionu.
Góra Karmel od paleolitu była miejscem przebywania człowieka, który pozostawił liczne ślady, odkrywane przez archeologów, a także wiązała się z kultami religijnymi. Przed przybyciem Izraelitów do Kanaanu, jego mieszkańcy oddawali tu cześć Baalowi. Religia Izraela piękno i płodność Karmelu wiązała z dobrocią Jahwe, w późniejszych zaś czasach ziemie te opanowali Grecy, którzy nazwali Karmel "Górą Zeusa". Dla wszystkich więc Karmel był górą świętą i to przekonanie trwało nieprzerwanie przez całe wieki.
Mówi się, że Pitagoras zatrzymał się tam podczas swej wyprawy do Egiptu, prorok Eliasz miał tam zamieszkiwać w dwóch grotach i odbyć konfrontację z czcicielami Baala (opisaną w Pierwszej Księdze Królewskiej), zaś rodzina Jezusa miała zatrzymać się tam wracając z Egiptu. Od pierwszych wieków chrześcijaństwa pustelnicy zamieszkiwali liczne groty. W 1155 roku na górze Karmel został założony przez krzyżowca, Bertolda z Kalabrii pustelniczy zakon karmelitów, przekształcony później w zakon klasztorny. Początkowo wydawało się, że zakon pozostanie w Palestynie, gdzie się narodził, sytuacja polityczna Ziemi Świętej zmieniła się jednak bardzo szybko i na skutek krwawych prześladowań ze strony muzułmanów zakonnicy musieli opuścić górę Karmel. Ci, którzy pozostali, zginęli śmiercią męczeńską. Klasztor na górze Karmel spłonął ? karmelici wrócili do Palestyny dopiero w XVII wieku.
Jako datę oficjalnej emigracji do Europy przyjmuje się rok 1238. Pierwszym miejscem docelowym była Sycylia, a potem południowa Francja i Anglia. Przybyli z Palestyny mnisi spotkali się z nieżyczliwym przyjęciem. Niektórzy uważali, że ich reguła obowiązywała jedynie na terytorium Ziemi Świętej. Przeciwnicy powoływali się na uchwały soboru laterańskiego z 1215 r., zakazujące powstawania nowych zakonów. Rozpoczął się czas "wojny prawniczej" o przetrwanie zakonu. Generał zakonu, angielski karmelita Szymon Stock, zachęcił współbraci do zawierzenia się Maryi. Prosił ją, aby przez udzielenie łaski, zechciała zachować zakon sobie poświęcony i noszący jej imię w swej nazwie: Zakon Braci Najświętszej Maryi Panny z Góry Karmel. Błagał też o jego uznanie i określenie mu miejsca w Kościele. W czasie jednej z modlitw w Cambridge, w nocy z 15 na 16 lipca 1251 roku, Maryja ukazała się generałowi w otoczeniu aniołów. Podała mu brązową szatę, wypowiadając jednocześnie słowa: Przyjmij, synu, szkaplerz twego zakonu, jako znak mego braterstwa, przywilej dla ciebie i wszystkich karmelitów. Kto w nim umrze, nie zazna ognia piekielnego. Oto znak zbawienia, ratunek w niebezpieczeństwach, przymierze pokoju i wiecznego zobowiązania. Od wizji świętego Szymona Stocka szkaplerz stał się znakiem opieki Matki Boskiej nad zakonem, a zarazem źródłem przywilejów i nową formą pobożności maryjnej w całym Kościele. Znaczenie tego właśnie szkaplerza podkreśla fakt, że na zakończenie objawień w Fatimie 13 października 1917 roku. trojgu portugalskich pastuszków ukazała się Maryja w habicie karmelitańskim jako Matka Boska z Góry Karmel. Siedzące na kolanach Maryi dzieciątko Jezus trzymało w ręce szkaplerz.
Szkaplerz początkowo był wierzchnią szatą, której używali dawni mnisi w czasie codziennych zajęć, aby nie brudzić habitu. Spełniał więc rolę fartucha gospodarczego. Potem przez szkaplerz rozumiano nałożoną na habit wierzchnią część w postaci szerokiego płata materiału, takiego samego z jakiego uszyty jest habit, z otworem na głowę. Szkaplerz okrywał barki oraz sięgał na plecy i na piersi ? stąd bierze się jego nazwa (łac. scapula ? ramiona, barki, plecy).
Wszystkie dawne zakony noszą szkaplerz po dzień dzisiejszy. Współcześnie szkaplerz oznacza strój, który jest znakiem zewnętrznym przynależności do bractwa, związanego z jakimś konkretnym zakonem. Ponieważ było niewygodnie nosić szkaplerz taki, jaki nosili przedstawiciele danego zakonu, dlatego z biegiem lat zamieniono go na dwa małe kawałki płótna, zazwyczaj z odpowiednim wizerunkiem na nich. Na dwóch tasiemkach noszono go w ten sposób, że jedno płócienko było na plecach, a druga na piersi. W przypadku szkaplerza karmelitańskiego na jednym kawałku powinien być umieszczony wizerunek Matki Boskiej Szkaplerznej, a na drugim ? Najświętszego Serca Pana Jezusa. Jedna część powinna spoczywać na piersiach, a druga na plecach. Na wzór szkaplerza karmelitańskiego powstały także inne, jednakże ten pozostał najważniejszy i najbardziej powszechny. W roku 1910 papież Pius X zezwolił, ze względów praktycznych, na zastąpienie szkaplerza medalikiem szkaplerznym.
Być może pierwszą osobą, która w Polsce przyjęła szkaplerz karmelitański była św. królowa Jadwiga ? inicjatorka sprowadzenia karmelitów. Po niej ten szczególny dar Maryi nosiły inne znane i zasłużone postacie. Jest wśród nich król Zygmunt III ze swym dworem i Jan III Sobieski, który w szkaplerze zaopatrzył husarzy ruszających pod Wiedeń. Jest też Mikołaj Zebrzydowski, wojewoda krakowski, który zasłynął z ufundowania kalwarii noszącej dziś jego imię.
Słynny obraz Jana Matejki "Rejtan" przedstawia bohatera w momencie, kiedy rzucił się do progu drzwi, aby po jego ciele przechodzili ci, którzy chcieli podpisać haniebny akt zaprzedania Polski. Rozpięta koszula odkrywa pierś Rejtana, a na niej szkaplerz Maryi.
Szczególnym propagatorem duchowości karmelitańskiej był papież bł. Jan Paweł II, który wielokrotnie przyznawał się do noszenia szkaplerza i otrzymywania wielkich łask dzięki tej pobożności. Kiedy ogląda się fotografie przedstawiające młodego Karola Wojtyłę, na niektórych dobrze widać szkaplerz. Widnieje on na szyi chłopca przebywającego na obozie Legii Akademickiej w 1939 roku, księdza biorącego udział w wycieczkach turystycznych, później metropolity krakowskiego. Biografowie papieża zwracają uwagę, że jego dewiza Totus Tuus ? Cały Twój nawiązuje do wezwania karmelitańskiego Totus marianus est Carmelus ? Karmel jest cały maryjny. Szkaplerz towarzyszył papieżowi również 13 maja 1981 r. na placu św. Piotra podczas zamachu. Kula zamachowca prawdopodobnie otarła się o sukno szkaplerza. Jak wiadomo, Jan Paweł II swoje ocalenie przypisywał wstawiennictwu Matki Boskiej Fatimskiej ? Maryi ubranej w szaty karmelitańskie. Szczególny zbieg okoliczności sprawił, że po długim leczeniu wyraźna poprawa stanu zdrowia nastąpiła 16 lipca ? dokładnie w święto Matki Boskiej Szkaplerznej. Czy był to tylko przypadek?
Obecnie szkaplerz Jana Pawła II znajduje się w kościele klasztoru karmelitów w Wadowicach, gdzie jest umieszczony w pozłacanej rozecie obok ołtarza Matki Boskiej Szkaplerznej.
Opr.: jerg