tygodnik opoczyński
Baza firm
 
Opoczno

 Zapomniany księgarz

 
Jakub Mortkowicz to postać niezwykle zasłużona dla literatury polskiej. Dziś mało osób wie, że urodził się w Opocznie






Urodził się 12 marca 1876 r. w Opocznie. Ukończył gimnazjum w Radomiu. Z powodu zaangażowania w konspiracyjne koło centralne organizacji uczniowskich miasta nie został przyjęty na Uniwersytet Warszawski. Wyjechał do Monachium, gdzie studiował nauki przyrodnicze i społeczne, następnie do Brukseli i Antwerpii, gdzie ukończył Akademię Handlową. Był przewodniczącym stowarzyszenia studentów?Polaków. W Brukseli dał się poznać jako aktywny działacz Związku Młodzieży Socjalistycznej i później w Londynie w Związku Zagranicznym Socjalistów Polskich. Kolportował w tym czasie nielegalną prasę do kraju, a także pośredniczył w zakupie czcionek dla tajnej drukarni. Do kraju powrócił w 1898 r. i podjął pracę w Banku H. Wawelberga jako korespondent zagraniczny. Udzielał się w Sekcji Ekonomicznej Towarzystwa Popierania Przemysłu i Handlu oraz w konspiracji pod pseudonimem Dekadent. Sympatyzował z PPS, kolportując nielegalną prasę, prowadząc akcje oświatowe. Działał także w Towarzystwie Kultury Polskiej i Uniwersytecie dla Wszystkich ? wszystkie te obszary jego aktywności społecznej, a szczególnie kolportaż tajnej prasy i akcje oświatowe stały się powodem osadzenia Mortkowicza w X pawilonie Cytadeli Warszawskiej w latach 1899?1900, a następnie przyczyną zesłania na Kaukaz.
Po odbyciu kary powrócił do kraju, na dawne stanowisko pracy. Zaczął myśleć jednak o podjęciu innej działalności na własną rękę. By ominąć przeszkody proceduralne, powstałe w wyniku jego działalności politycznej, zakupił wraz z kolegą z banku Henrykiem Lindenfeldem udziały w warszawskiej księgarni G. Centnerszewa, cieszącej się uznaniem czytelników od 1876 r. Firma pod nazwą Centnerszwer i S?ka rozpoczęła działalność 1904 r. z nowym już kierownictwem jako księgarnia komisowa, sortymentowa i nakładowa.
W 1906 r., razem z B. A. Jędrzejowskim i K. Prausem, założył Towarzystwo Wydawnictw Ludowych, mające za zadanie wydawanie broszur socjalistycznych. Za kolportowanie i przechowywanie książek wydawanych przez to wydawnictwo został w 1908 r. ponownie skazany na przymusowe opuszczenie kraju, wkrótce jednak powrócił i kontynuował swą pracę. W 1912 r. Mortkowicz spłacił udziały Lindenfelda, stając się wyłącznym właścicielem księgarni. Rok później zakupił Księgarnię Powszechną i włączył ją do swojej własnej. Przejął również zobowiązania finansowe krakowskiej ?Książki? wobec Stefana Żeromskiego i nabył prawo wydawania jego dzieł. Publikował je w tłumaczeniach na różne języki, podejmował wznowienia nakładów wyczerpanych, wydawał każdy nowy utwór pisarza, przygotowywał pieczołowicie opracowane edycje adresowane do wielbicieli talentu autora ?Popiołów?. Wydawał też aż do wybuchu I wojny światowej serię: ?Pod Znakiem Poetów?.
Rozszerzanie działalności wydawniczej wymagało jednak pozyskiwania nowych środków finansowych, dlatego w 1915 r. Mortkowicz, wraz z Teodorem Toeplitzem, założył spółkę akcyjną Towarzystwo Wydawnicze w Warszawie. Czas I wojny światowej nie sprzyjał rozwojowi wydawnictwa, jednak ani kłopoty z cenzurą, ani trudności finansowe nie przeszkodziły Mortkowiczowi wydać w latach 1915?1918 około 50 tytułów. Nabył też niepodległościowe czasopismo ?Myśl Polska?, które wydawał i redagował od kwietnia 1915 r., co spowodowało represje władz okupacyjnych: zamknięcie księgarni przy ul. Marszałkowskiej.
Po I wojnie wstąpił do spółki akcyjnej Składnica Pomocy Szkolnych, kontynuował wydawanie serii ?Pod Znakiem Poetów?, w której ukazały się wybitne utwory liryki całej generacji skamandrytów (K. Wierzyńskiego, J. Tuwima, czy J. Lechonia), jak również wprowadził wiele nowych: ?Biblioteka Beletrystyczna Towarzystwa Wydawniczego?, ?Biblioteka Humoru Towarzystwa Wydawniczego? pod red. J. Tuwima, ?Dobre Książki dla Młodzieży? (seria bardzo wysoko oceniana, ukazały się w niej tłumaczenia dzieł pisarzy angielskich i skandynawskich, prawie cała twórczość J. Korczaka, M. Konopnickiej, utwory B. Ostrowskiej, M. Dąbrowskiej, E. Szelburg?Zarembiny, J. Brzechwy), ?Książnica wielkich Pisarzy Cudzoziemskich?, ?Książnica Współczesnych Pisarzy Polskich? (opublikował w niej utwory A. Struga, M. Kuncewiczowej, P. Gojawiczyńskiej, J. Kadena?Bandrowskiego, Z. Nałkowskiej, W. Sieroszewskiego), ?Panteon? (utwory o treści literacko?filozoficznej) oraz ?Plutarch Polski? (życiorysy sławnych Polaków). Zasługą Mortkowicza było także wydanie 19 tomów ?Pism? L. Staffa. Jakkolwiek główne miejsce w dorobku wydawnictwa zajęła współczesna poezja i proza polska, to nie mniejsze znaczenie miały dzieła albumowe z dziedziny sztuki, które ukazywały się w osobnych seriach: ?Arcydzieła malarstwa klasycznego?, ?Arcydzieła malarstwa współczesnego?, ?Dzieje sztuki w Polsce?, a także albumy prezentujące twórczość poszczególnych artystów.
W latach 1928?29 Mortkowicz redagował i wydawał bibliofilski ?Świat Książki?. Był także członkiem Rady Propagandowej MSZ, Rady Towarzystwa Szerzenia Sztuki Polskiej Wśród Obcych, Komitetu Międzynarodowych Kongresów Wydawców, wchodził w skład zarządu Związku Księgarzy Polskich oraz komitetu redakcyjnego ?Przeglądu Księgarskiego?. Współorganizował w 1918 r. I Zjazd Księgarzy Polskich w Lublinie. Brał udział w wielu zjazdach zagranicznych, reprezentując interesy polskich wydawców i dorobek polskiego księgarstwa, organizował liczne wystawy książek polskich za granicą. Z ramienia Ministerstwa Spraw Zagranicznych był komisarzem odpowiedzialnym za prezentację działu polskiego na Międzynarodowej Wystawie Pięknej Książki w Paryżu, na którą napisał i wydał książkę pt. ?Le Livre d?art en Pologne 1900?1931?. Został uhonorowany Krzyżem Oficerskim Orderu Polonia Restituta za swoje zasługi w dziedzinie księgarstwa, podniesienie poziomu kultury wydawniczej i edytorskiej, rozpowszechnianie wiedzy o książce polskiej za granicą.
Karierę Jakuba Mortkowicza przerwała jego samobójcza śmierć 9 marca 1931 r. Prawdopodobną przyczyną było bankructwo. W pozostawionym liście pożegnalnym napisał: Nie byłem kupcem i nie umieram jako kupiec.
W latach 1931?1939 firmę prowadziła jego żona, Janina z pomocą córki Hanny. Wybuch II wojny światowej położył kres działalności tej wspaniałej instytucji. W 1944 r. księgarnia i wydawnictwo uległy całkowitej zagładzie. Po wojnie, w latach 1946?1950 żona i córka Jakuba Mortkowicza podjęły starania by kontynuować, choćby w ograniczonym zakresie, jego pracę, prowadząc działalność wydawniczą w Krakowie jako Wydawnictwo J.M.
Jakub Mortkowicz jest pochowany obok żony Janiny na cmentarzu żydowskim przy ul. Okopowej w Warszawie. Jego nagrobek jest dziełem Mieczysława Lubelskiego.

(źródło: Wirtualny Sztetl)
oprac. Tomasz Łuczkowski


Tomasz Łuczkowski   

Artykuł ukazał się w wydaniu nr 48 (751) z dnia 2 Grudnia 2011r.
 
Kontakt z TOP
Tomaszów Mazowiecki - baza wiedzy Biuro ogłoszeń
oglotop@pajpress.pl

Tomaszów Mazowiecki - baza wiedzy Dział reklamy
tel: 44 754 41 51

Tomaszów Mazowiecki - baza wiedzy Redakcja
tel: 44 754 21 21
top@pajpress.pl
Artykuły
Informator
Warto wiedzieć
Twój TOP
TIT - rejestracja konta Bądź na bieżąco.
Zarejestruj konto »