Zagadka wolnej woli

Czy biorąc ślub podejmuję świadomą decyzję? Albo planując wolny dzień? Na przykład postanawiam pojechać nad rzekę, a nie do znajomych ? czy to moja wolna wola decyduje o moich poczynaniach? A jeśli odczuwam pokusę nagadania komuś w pracy, ale powstrzymuję się, czy to moja wolna wola jest wtedy w użyciu?

Uprośćmy sytuację ? powiedzmy, że stoję na rozwidleniu dróg. Obie są identyczne. Czy to wolna wola zdecyduje, którą ścieżkę wybiorę?
Człowiek rozsądny, ale nie znający się na psychologii powie, że wybór zależy od wolnej woli: Każdy może wybrać to, co chce. Być może nie zawsze o wyborze drogi zdecyduje wolna wola, w końcu możemy mieć swoje przyzwyczajenia i odruchowo skręcać raczej w lewo niż w prawo, ale w większości sytuacji to wola zdecyduje?
Możemy sprawdzić, czy tak jest! Psycholodzy stworzyli już metody, które na to pozwalają!

Czym jest wolna wola?
W jednym z epokowych eksperymentów, przeprowadzonym przez Beniamina Libeta, proszono ludzi aby wykonali swobodnie jakąś czynność, gdy tylko przyjdzie im na to ochota (np. mieli zgiąć palec). W tym samym czasie złożona aparatura pilnie obserwowała, co dzieje się w mózgach tych ludzi. Sprawdzano, ile czasu upływa od pojawienia się w naszych myślach świadomej intencji zgięcia palca, a wykonaniem tej czynności. Wyniki były zdumiewające!
Okazało się, że na około pół sekundy przed momentem, w którym ludzie postanawiali zgiąć palec, w mózgu rozpoczynały się gwałtowne zmiany (wzrastał potencjał czynnościowy komórek nerwowych). Dlaczego jest to takie dziwne? Wygląda bowiem na to, że odczucie chęci wykonania spontanicznej czynności było na końcu całego łańcucha wcześniejszych procesów umysłowych! Ludzie tylko uświadamiali sobie końcowy rezultat owych procesów i odczuwali go jako ?wolną wolę?!

Wolna wola nie istnieje?
Na podstawie takich eksperymentów można zasadnie twierdzić, że wolna wola nie istnieje, mimo że ludzie jej doświadczają. Jeśli bowiem od jakiegoś wcześniejszego procesu zależy odczucie wolnej intencji, to w takim razie decydujące znaczenie ma właśnie ów wcześniejszy, nieświadomy proces. Nie jesteśmy wolni, ponieważ nasza wolna wola jest zależna od tych nieświadomych, automatycznych i niekontrolowanych procesów umysłowych.
Czy zatem wolna wola jest tylko złudzeniem? Nauka ma to do siebie, że stawia czasem kuriozalne odpowiedzi, wydające się w jawnej sprzeczności ze zdrowym rozsądkiem. Kto o zdrowych zmysłach uwierzy, że Ziemia jest okrągła? Przecież widać, że jest płaska! Kto uwierzy, że Słońce jest nieruchome, a Ziemia się porusza? Przecież na własne oczy widzimy, że jest odwrotnie!
Wielu naukowców uważa, że wolna wola jest takim samym złudzeniem jak ruch Słońca po nieboskłonie ? widzimy ten ruch, a jednak go nie ma.
A jednak niektórzy badacze, choć są oni dzisiaj w mniejszości, nadal twierdzą, że choć odczuwanie intencji do jakiegoś działania nie zależy od naszej wolnej woli, to już wykonanie tych intencji, powstrzymanie się lub zmiana kierunku działań zależą od wolnej woli. Wolna wola ziszczałaby się więc nie w tym, że czegoś pragniemy (na to nie mamy wpływu), ale w tym, że powstrzymujemy się lub zmieniamy naturlany odruch wynikający z odczuwanych intencji.
W świetle dotychczasowych ustaleń te poglądy trudno obronić. To nie znaczy jednak, że są błędne.