Tajemnice ukryte w nazwach LXXII

Małe Końskie należały w 1221 roku do dóbr księcia Leszka Białego. Informacje na ten temat znajdują się w spisanym wtedy dokumencie, który wydany został przez księcia w Piotrkowie w obecności dwóch kapelanów z Błogiego, Nicolausa i Mariusa.
W późniejszych wiekach Małe Końskie stanowiły własność rodziny Duninów i opatów sulejowskich. Jedna ze wzmianek o tej miejscowości znajduje się w dokumencie rozgraniczenia dóbr Błogie i Trzebiatów z 1437 roku. Z Małych Końskich kanclerze łęczyccy pobierali wówczas dochody z dziesięcin.
W 1819 roku część tej wsi została skonfiskowana przez zaborców. Z danych demograficznych wynika, że w 1827 roku w miejscowości były 24 domy, w których mieszkało 288 ludzi.
Nazwa "Końskie" na przestrzeni wieków ciągle ewoluowała. Jej drugi człon, "Małe" pojawia się pierwszy raz w materiale z 1577 roku i wówczas pełna nazwa miejscowości brzmiała Konskie minor. Ostatni człon miał zadanie wskazać na zdrobniały charakter nazwy oraz odróżnić ją od Końskich, znanego ośrodka dóbr rodu Odrowążów.
Pierwsza informacja na temat tej nazwy pojawiła się wówczas, gdy Małe Końskie jeszcze nie istniały. Brzmiała ona wówczas Konski i pochodziła z 1145 roku. De Conskie lub Consko z 1307 roku jak najbardziej można odnieść już do miejscowości z terenu gminy Mniszków. W 1361 roku "Końskie" zwano de conscze, trzy lata później de Conysskije, w zapiskach z 1367 roku widnieją jako de Conske, a w 1508 roku nazwa ta funkcjonowała jako Konyskye. W 1520 roku miejscowość zwano Consky lub Conskye, a w 1532 roku Konskye. W 1577 roku obowiązywała postać Konsskie, by z czasem osiągnąć funkcjonującą do dziś formę Końskie.
W gwarze opoczyńskiej równocześnie zwyczajowo stosowana jest także postać kuńskie. Jest to wynik procesu dialektologicznego, który wpłynął na ukształtowanie się gwary opoczyńskiej. Profesjonalnie hasła typu: kuń, mum, dum itp. (zamiast: koń, mam, dom), określa się jako wyrazy ze zwężonym konsonansem. Prościej? Po prostu jeśli samogłoska o w gwarach opoczyńskich jest poprzedzana przez n lub m to wymawiana jest jako u.
Nazwa "Końskie" zalicza się do grupy kulturowych i jej pierwotne znaczenie odnosi się do miejscowości będącej ośrodkiem hodowli koni. Nieliczni onomastycy rozpatrują ją jednak także w kategorii nazw topograficznych, swój wybór motywując tym, że może ona pochodzić od miejsca, gdzie było wiele pasących się koni. Wyraz koń posłużył do tworzenia licznych, a co do budowy formalnej i znaczeniowej wielorakich, nazw miejscowych. Koń był bowiem wyznacznikiem rangi gospodarczej, strategicznej i wojskowej. To zwierzę dawniej było bardzo cenione na wsi, a jego hodowca rezerwował dla niego pastwiska i pomieszczenia. Na terenie Słowiańszczyzny powtarzają się niezwykle często identyczne formy, np. w Polsce Końsko, a w Macedonii i Bułgarii Konsko. Na terenie Grecji spotkać można natomiast Konjsko.
Zainteresowanych pochodzeniem nazw miejscowych intrygować może forma Consko z 1307 roku i jej zagadkowe przejście w wyraz z końcówką ?skie. Zastępstwo przyrostka ?sko przez ?skie polega na wyparciu pierwotnej deklinacji rzeczownikowej przez nowszą przymiotnikową, np. formę ojcowo zastąpiono przez ojcowe, tak jak konsko przez końskie.
Niejasna jest natomiast forma przymiotnika "konecki" oraz powstałego od nazwy tej miejscowości nazwiska Koniecki. Opierając się na danych zawartych w Słowniku Geograficznym Królestwa Polskiego powstałego na przełomie lat 1880?1904, można wywnioskować, że słowem konecki z dawna określano okolicę, której ogniskiem były Końskie. Pochodzi ona najprawdopodobniej ze złożenia koń+jed, którego wynikiem był wyraz konojedzki, a następnie uproszczony do konecki.
Obecnie Małe Końskie to idealne miejsce na odpoczynek od zgiełku miasta. Znajdują się tu najciekawsze odcinki leśne z drzewostanem jodłowym w regionie.

* * *
Prostujemy
Do artykułu z cyklu "Tajemnice ukryte w nazwach", opublikowanego w numerze 11, wkradł się błąd. Jak słusznie zauważył nasz czytelnik, inicjatorem wystawienia obelisku upamiętniającego potyczkę polskich partyzantów z Niemcami w Jaworze?Kolonii był Kazimierz Kwiatkowski, a nie jak napisaliśmy, Eugeniusz. Za pomyłkę przepraszamy.