tygodnik opoczyński
Baza firm
 
Opoczno

  Tajemnice ukryte w nazwach

 
W powiecie opoczyńskim mamy ponad 250 miejscowości. Jeździmy do Drzewicy na spływy kajakowe, do Bielowic, by od tamtejszych twórczyń poznać tajniki sztuki ludowej, do Sławna na dożynki gminne. A czy zastanawialiśmy się kiedykolwiek, skąd pochodzą nazwy otaczających nas wokół miejscowości? Dla wszystkich zainteresowanych etymologią nazw miejscowych powiatu opoczyńskiego przygotowaliśmy niniejszy cykl


Pochodzenie nazw, a szczególnie nazw miejscowości, od dawna absorbowało umysły ludzkie. Od średniowiecza po dziś dzień zapisano w Polsce tysiące stron poświęconych tym zagadnieniom.
Dla objaśnienia ich pochodzenia, konieczne jest prześledzenie ich historii. W ciągu wieków bardzo często zmieniały swoje brzmienie. Nierzadkie były też przypadki całkowitej zmiany nazwy. Przy większości nazw omawianych w cyklu, znajdziecie zapisy historyczne i z reguły będą to przekazy najstarsze, opatrzone rokiem jego sporządzenia.
Przy omawianiu ich pochodzenia uwzględniona została polska literatura z tego zakresu. Wiele nazw posiada szczegółowe monografie, nie brakuje jednak także trudnych do objaśnienia.
Istnieją trzy zasadnicze źródła, na bazie których tworzone są nazwy miejscowe, a mianowicie pospolite, osobowe oraz geograficzne. Mogą być one również tworzone przy użyciu dodatkowych sufiksów nazwotwórczych.
Uczeni zajmujący się nazewnictwem próbują wprowadzić różnorodne klasyfikacje nazw, by poprzez ich uporządkowanie poznać bliżej budowę językową oraz właściwie objaśnić ich pochodzenie. Jedną z najbardziej znanych i najczęściej stosowanych w Polsce klasyfikacji, jest podział przedstawiony przez językoznawcę profesora Witolda Taszyckiego. Nazwy genetycznie słowiańskie, w tym także polskie, dzieli on na dwie zasadnicze grupy: takie, które od początku swojego istnienia były nazwami miejscowymi oraz takie, które początkowo określały ludzi, a wtórnie z ludzi zostały przeniesione na obszar przez nich zamieszkany. Poza tymi dwiema grupami stoją nazwy ciemne, nie dające się sensownie objaśnić. W obrębie tych dwu nadrzędnych grup wydziela się następnie nazwy topograficzne, kulturalne, dzierżawcze, zdrobniałe oraz nazwy patronimiczne, rodowe, służebne i etniczne.
Nazwy topograficzne wyrażały właściwości topo? lub geograficzne osady. Wśród nazw miejscowości z naszego powiatu, wydzielić można kilka podgrup nazw topograficznych biorąc pod uwagę ich pierwotne znaczenie. Sporą grupę stanowią takie nazwy, które pochodzą od określeń naturalnych obiektów geograficznych. Do typowych przykładów należą: Opoczno (opoka), Kamień (kamień), Ostrów (ostrów ? wyspa, kępa), Duży Potok (potok) czy Góry Trzebiatowskie (góra).
W naszym powiecie dostrzec można także miejscowości, których nazwy nawiązują do cech gruntu lub okolicy. Poprzez te nazwy można poznać dawne naturalne warunki osadnicze. Do takich miejscowości należą Stawowice, których nazwa wskazuje na położenie wsi w okolicy licznych stawów, czy Dorobna Wola ? miejscowość, w której gospodarz ? zapewne ze względu na urodzajną ziemię ? może się dorobić pokaźnego majątku.
Sporą grupę w naszej okolicy stanowią nazwy miejscowości, które wskazywały kiedyś na położenie względem innych obiektów geograficznych. Np. nazwa Międzybórz sugeruje na położenie miejscowości między borami, Dęborzeczka ? w otoczeniu dębów i rzeki, Podgaj ? u stóp gaju, Podlesie ? pod lasem, czy Nadole ? w nizinie.
Największą liczbę stanowią na terenie naszego powiatu miejscowości, których nazwy tworzone były od wyrazów określających szatę roślinną. Z typowych przykładów warto przytoczyć: Bukowiec Opoczyński, Buczek (buk), Drzewica (drzewo), Topolice (topola), Dąbrowa, Dęba (dąb), Olszowiec (olcha), Brzustówek (brzost ? gatunek wiązu) czy Świerczyna (świerk).
Stosunkowo rzadko występują nazwy miejscowe pochodne od wyrazów oznaczających zwierzęta, jednak i tego typu przykładów nie brak w opoczyńskiem. Należą do nich: Kozenin (koza), Owadów (owad), Ziębów (zięba), Zajączków (zając), czy Owczary (owca).
Nazwy kulturalne, określane też jako kulturowe, wskazują na dzieła rąk ludzkich, urządzenia, instytucje, wytwory kultury społecznej i duchowej. Niektóre z miejscowości wskazują na formy i metody osadnicze, np. Zakościele ? położenie wioski za kościołem. W średniowieczu, zwłaszcza w okresie kolonizacji na prawie niemieckim, niektóre nowo zakładane osady otrzymywały pewne ulgi, głównie w robociźnie i daninach, na określony czas, by mogły szybciej się rozwinąć. Uwalnianie od świadczeń często utrwalane było w nazwie Wola. Również kilka nazw miejscowości w naszym powiacie nawiązuje do tego procesu osadniczego, np. Prymusowa Wola, Wielka Wola, czy Straszowa Wola.
Średniowieczne sposoby gospodarowania na roli, trzebienie lasów albo ich wypalanie pod uprawę stało się powodem do powstania nazwy Trzebina (trzebić, trzebież).
W naszym powiecie występują również nazwy służebne i zawodowe, określające kiedyś ludzi, którzy wykonywali we wczesnym średniowieczu jakieś powinności dla dworu książęcego lub, w przypadku czasów nowszych, jakiś zawód czy też rzemiosło. W okresie wczesnośredniowiecznym, aż po wiek XIV, z dworami książęcymi związane były osady zamieszkane przez ludność służebną, która wykonywała na rzecz dworu określone powinności o charakterze dworskim, łowieckim, przemysłowym, itp. W taki sposób powstała zatem nazwa miejscowości Strzelce.
Nazwy patronimiczne w okresie wczesnośredniowiecznym wskazywały na potomków lub poddanych człowieka, którego imię, przezwisko czy nazwa jego zawodu lub godności tkwi w danej nazwie. Przed wiekiem XIV miały one zakończenia ?icy, ?owicy. Pod względem swojej budowy językowej stanowiły formę liczby mnogiej określeń odojcowskich typu Bielejowic (nazwa osobowa Bielej). Nazwy osobowe na ?ic, ?owic ? po wieku XVI przybrały postać ?icz, ?owicz ? określały potomków. Tak więc Bielejowic był to syn Bieleja. Pierwotna nazwa Bielejowicy oznaczała zatem potomków mężczyzny o imieniu Bielej. Z upływem lat nazwy tego typu przestały określać ludzi i zaczęły odnosić się już tylko do osad. Proces ten znalazł odbicie w budowie językowej nazw. Dawne formacje na ?icy, ?owicy przekształcone zostały na ?ice, ?owice. Wtórnie nastąpiło także ściągnięcie ?ejo? w ?o? i nazwa omawianej wyżej miejscowości zaczęła brzmieć Bielowice, określając już tylko osadę, a nie odnosząc się do osób.
Nazwy zaliczane do grup nazw patronimicznych mogły być tworzone od dawnych imion złożonych, od nazw osobowych skróconych, pochodnych od imion złożonych, od nazw osobowych typu przezwiskowego, od imion pochodzenia chrześcijańskiego oraz od nazw osobowych genetycznie obcych. Mogły być tworzone także na podstawie nazw godności kościelnych i świeckich. Obok imion i ich skróceń, nasi przodkowie używali nazw osobowych utworzonych od wyrazów pospolitych. Często nazwy te stanowiły przezwiska oraz określenia cech indywidualnych ich nosicieli. Od nazw osobowych typu przezwiskowego mogły powstawać patronimiczne nazwy miejscowe takie jak, np. Ogonowice (ogon), czy Żelazowice (żelazo).
Na terenie powiatu opoczyńskiego występuje również duża liczba nazw dzierżawczych, które oznaczały pierwotnie miejscowości stanowiące kiedyś własność człowieka, od którego imienia lub nazwy godności dana nazwa została utworzona. Nazwy te stanowiły kiedyś przymiotniki i tworzone były od nazw osobowych. Zatem przy pomocy przyrostka ?ów powstały takie nazwy miejscowości jak np. Antoniów, Adamów, Kazimierzów, czy Józefów.
Widać, że w opoczyńskiem aż roi się od wielu ciekawych etymologicznie przykładów, które aż proszą się by zgłębić ich znaczeniową tajemnicę. Co tydzień, w kolejnych numerach Tygodnika będziemy publikować jedną lub kilka historii ciekawszych etymologicznie nazw miejscowości z terenu naszego powiatu. Sięgniemy po najstarsze dostępne źródła przedstawiając jak dana nazwa prezentowała się na początku swego istnienia i analizując procesy historyczne zachodzące w międzyczasie, dojdziemy do obowiązującej obecnie formy. Naszą podróż do źródeł rozpoczniemy alfabetycznie od gminy Opoczno. Jeśli posiadacie udokumentowane materiały na temat etymologii nazw miejscowości z terenu naszego powiatu ? zgłoście się z nimi do naszej redakcji.
Chcecie widzieć, skąd wzięła się nazwa miejscowości, w której mieszkacie? Zastanawiacie się czasem, jak jej nazwa kształtowała się na przestrzeni dziejów? Zapraszamy do wspólnej wędrówki śladami nazewnictwa!
cdn.


Nal   

Artykuł ukazał się w wydaniu nr 33 (788) z dnia 17 Sierpnia 2012r.
 
Kontakt z TOP
Tomaszów Mazowiecki - baza wiedzy Biuro ogłoszeń
oglotop@pajpress.pl

Tomaszów Mazowiecki - baza wiedzy Dział reklamy
tel: 44 754 41 51

Tomaszów Mazowiecki - baza wiedzy Redakcja
tel: 44 754 21 21
top@pajpress.pl
Artykuły
Informator
Warto wiedzieć
Twój TOP
TIT - rejestracja konta Bądź na bieżąco.
Zarejestruj konto »