Słaba silna wola

Sokrates był człowiekiem o żelaznej woli. Wprowadzenie w czyn własnych postanowień, choćby najtrudniejszych, nie stanowiło dla niego problemu. Nie znał wahania ani słabości. Był wytrwały, odważny i konsekwentny. Jego wola nie ugięła się nawet wobec zagrożenia życia. Gdy współobywatele wydali na niego niesprawiedliwy wyrok śmierci, postanowił, że nie będzie uciekać z Aten, mimo iż mógłby się uratować. Nie uciekł, bo uważał, że prawy obywatel powinien podporządkować się obowiązującemu prawu nawet, jeśli go ono krzywdzi. Dał tym samym przykład niezwykle silnej woli. Na marginesie, w kilkadziesiąt lat później Arystoteles, rodak i (pośrednio) uczeń Sokratesa, w podobnych okolicznościach uciekł jednak z ojczyzny. Mówił, że nie chce narażać Ateńczyków na ponowną zbrodnię przeciwko filozofii.

Czy jesteśmy kłamczuchami?
Sokrates z pewnością jednak nie był przeciętnym człowiekiem. My w codziennym życiu raczej ulegamy wpływowi sytuacji, tak jak Arystoteles. W pewnych warunkach jesteśmy na przykład zdolni do niepotrzebnego kłamstwa, choćbyśmy głęboko wierzyli, że kłamanie jest niemoralne. Dowiódł tego jeden z najsłynniejszych eksperymentów, w którym ludzie mieli oceniać długość odcinków. Jeśli badany był sam, twierdził, że odcinki są identyczne (w rzeczywistości były one tej samej długości). Jeśli jednak znalazł się w grupie osób, które twierdziły, że odcinki są nierówne, to zwykle dopasowywał się do tej opinii i również zaczynał kłamać, bojąc się ?wyłamać? z grupy.
Nie oznacza to bynajmniej, że jesteśmy kłamczuchami. Przeciwnie, zwykle źle się czujemy, kłamiąc. Mimo to większość z nas nie korzysta ze swojej silnej woli po to, aby oprzeć się naciskowi grupy.

Katorgi odchudzania
Być może nie korzystamy z naszej wewnętrznej siły, bo wyczerpuje nas to psychicznie? Tak pokazują badania nad odchudzającymi się dziewczętami. Podczas eksperymentu były one wystawione na pokusę jedzenia. Badacze kazali im oglądać film, umieszczając tuż obok talerz ze smakołykami. Łakocie stały niedaleko, na wyciągnięcie ręki. Powodowało to silną pokusę, alby je jeść. Odchudzające się dziewczęta jednak powstrzymywały się przed jedzeniem (używały silnej woli). Jednak gdy po filmie miały oceniać smak lodów, to nakładały sobie na talerz dwa razy większe porcje niż dziewczyny, które nie były wcześniej kuszone łakociami.
Tym więcej lodów dziewczyny jadły, im silniejsza była wcześniejsza pokusa. Jeśli bowiem podczas oglądania filmu talerz z łakociami stał w drugim kącie pokoju (słabsza pokusa), to dziewczęta nakładały sobie lodów mniej.

Jak oprzeć się pokusie
Wygląda na to, że po wykorzystaniu silnej woli musimy odpocząć, aby znowu nabrać mocy. To wyczerpywanie się woli dotyczy oczywiście nie tylko kobiet i nie tylko jedzenia. Mężczyźni proszeni o powstrzymanie się z reakcjami emocjonalnymi podczas oglądania podniecającego filmu także byli wyczerpani. Gdy potem mieli ściskać sprężynę, robili to ze znacznie mniejszą siłą.
To ważna wiadomość dla osób które chcą skutecznie kierować swoimi zachowaniami (np. rzucić nałóg, systematycznie się uczyć, czy odchudzać). Powstrzymywanie się lub zmuszanie do pewnych zachowań wyczerpuje siły. Skuteczniej kierujemy swoimi zachowaniami wtedy, gdy unikamy pokusy niż wtedy, gdy z nią walczymy. Np. palacz będzie mniej palił, jeśli nie kupi papierosów, a nie wtedy, gdy je sobie kupi i postanowi, że nie będzie ich palić. A odchudzające się dziewczęta w przytoczonym eksperymencie z pewnością byłyby mniej wyczerpane, gdyby zamiast opierać się pokusie, po prostu przesiadły się dalej od talerza ze smakołykami.