Syndrom ofiary

„Mąż bił mnie nawet, gdy na niego krzywo popatrzyłam…”, „Rówieśnicy prześladowali mnie przez całą podstawówkę, a gdy próbowałem się bronić, znęcali się jeszcze bardziej”. „Gdy mam iść do pracy, boli mnie żołądek, szef się nade mną pastwi, a nie mogę się zwolnić, mam dziecko…” Poczucie bycia ofiarą przeżyło bardzo wielu ludzi…

Tak naprawdę syndrom ofiary może się pojawić nie tylko wtedy, gdy doznajemy prześladowań ze strony innych ludzi. Może on być też skutkiem doświadczania sytuacji bez wyjścia – nieuleczalnej choroby, może pojawić się w wyniku biedy, długotrwałego bezrobocia, w wyniku klęsk żywiołowych lub nieszczęść – pożaru, wypadku samochodowego, powodzi itp.
Nie każdy człowiek reaguje jednak bezradnością na znalezienie się w beznadziejnej sytuacji. Na czym polega syndrom ofiary i co można z nim zrobić?

Utrata nadziei i inteligencji
Sprawcy przemocy rodzinnej często potrafią do tego stopnia zastraszyć innych członków rodziny, że ci nie widzą w ogóle wyjścia z sytuacji. To podstawowy element syndromu ofiary – bezradność – „Nic nie można na to poradzić”. Gdy kobieta bita przez męża, próbuje dodzwonić się na policję i z tego powodu dostaje kolejne lanie, zaczyna myśleć, że jest w pułapce bez wyjścia.
Syndrom ofiary objawia się też tym, że człowiek przestaje w ogóle wymyślać sposoby poradzenia sobie. Ludzie z zewnątrz mogą się temu dziwić: „Boże jak długo to dziecko znosiło prześladowania w szkole bez skargi. Dlaczego nikomu nie powiedziało?”, „Czemu ta kobieta pozwala na to by mąż ją nękał? Mogłaby go po prostu zostawić. Może ona to lubi?” Niestety bezradność nie wynika z masochizmu, ale z wszczepionego przekonania, że absolutnie w żaden sposób nie da się wyjść ze strasznej sytuacji.

Utrata sił psychicznych
Trzecim ważnym objawem symptomu jest utrata inicjatywy i pojawienie się apatii. W skrajnym przypadku ofiara po prostu pozawala na to, aby oprawca ją gnębił.
Na przykład w obozach koncentracyjnych niewielka liczba strażników mogła kontrolować zachowanie całych rzeszy więźniów. Wydawałoby się, że więźniowie powinni przynajmniej spróbować walczyć – w końcu było ich zdecydowanie więcej a nie mieli nic do stracenia. Wchodzili jednak bez sprzeciwu do komór gazowych, właśnie dlatego, że cierpieli na syndrom ofiary – więzień ma zwykle za sobą długie „szkolenie” w wypełnianiu roli ofiary.

Lekarstwo
W życiu zdarzają się sytuacje bez wyjścia. Jednak to, czy pojawi się u nas syndrom ofiary, zależy tak naprawdę od sposobu przeżywania tych sytuacji. Na przykład ludzie, którzy wierzą, że to, czego doświadczają jest objawem boskiej woli lepiej radzą sobie z beznadziejnymi sytuacjami niż ci, którzy nie wierzą w wyższy porządek. Ci pierwsi rzadziej chorują, nie przeżywają beznadziei, słabsza jest u nich utrata sił i pomysłowości. Świetnym przykładem jest tu Hiob.
Tak naprawdę przestajemy czuć się ofiarami wtedy, gdy mamy świadomość, że możemy w jakiś sposób zareagować. Badania psychologów pokazują, że sama świadomość tego, że są sposoby poradzenia sobie w takiej sytuacji (nawet jeśli się z nich nie skorzysta) znacznie poprawiają stan psychiczny ofiar.
Bywa jednak i tak, że ofiara tak długo była obiektem przemocy, że nie ma szans, aby sama uwolniła się od tej sytuacji. Tak jest np. z dziećmi, które latami były wykorzystywane seksualnie. Wtedy niezbędna jest pomoc ludzi z zewnątrz.
Gdy słyszymy, że sąsiad za ścianą bije dzieci lub żonę, powinniśmy zadzwonić po policję – ofiary przemocy najczęściej nie wierzą, że to można zrobić i że przyniesie to pozytywny rezultat.