tygodnik opoczyński
Baza firm
 
Ciekawostki

  Spiąská Nová Ves

 
Kraj sąsiadów i przyjaciół


Początki historii Nowej Wsi Spiskiej końca piewszego tysiąclecia. Za czasów państwa wielkomorawskiego (IX w.) tereny obecnego miasta i jego okolica stanowiły prawdopodobnie ważny ośrodek wczesnośredniowiecznego księstwa słowiańskiego.
Na początku XIII wieku na współczesnym obszarze miasta istniało kilka mniejszych miejscowości, które zostały spustoszone w wyniku najazdu Tatarów (1241?1242). Uratowana z pogromu nieliczna ludność założyła na miejscu kilku zniszczonych osad, jedną o nazwie Nová Ves (Nowa Wieś).
Po najeździe Tatarów król węgierski Bela IV zdecydował się na ponowne ożywiene splądrowanych, bezludnych obszarów Spiszu. W tym celu sprowadził mnóstwo osadników z Czech i głównie z Saksonii. Powstała wówczas na Spiszu liczna kolonia niemiecka, istniejąca do końca drugiej wojny światowej, a w nieco mniejszym zakresie przetrwała nawet do czasów współczesnych. Król Bela IV i jego następcy strali się przywilejami popierać rozwój gospodarczy i polityczny spiskich miast założonych w dobrach królewskich. Przyznawali więc ich mieszkańcom ulgi podatkowe, prawo myta, prawo targowe, prawo miecza, prawo składu i inne przywileje.
Koloniści sascy stanowili w średniowieczu większość ludności miasta, posiadali w nim znaczne wpływy i wysoką pozycję społeczną. Oni również zmienili słowacką nazwę miejscowości na niemiecką Neudorf (łac. Nova Villa). Łacińską nazwę Nova Villa zawiera też pierwsza pisemna wzmianka o miejscowości. Odnotowana została w dokumencie biskupa ostrzygomskiego Filipa z 1268 roku. Wspomina się w nim o istnieniu miejscowej fary i kościoła.
Nie wiadomo kiedy Nowa Wieś Spiska stała się miastem. Przypuszczalnie w 1271 roku, po udzieleniu przywileju samorządowego przez Stefana V. Na pewno jednak już nim była w 1380 roku, gdy od króla węgierskiego i polskiego Ludwika I Wielkiego uzyskała prawo targowe pozwalające na urządzanie cotygodniowych targów, a dniem targowym była sobota. Przywilej targowy miał ważne znaczenie gospodarcze i pozytywnie wpłynął na rozwój miasta. Oprócz niego uzyskało także ważne prawo na wydobycie i obróbkę rud.
W związku ze wspominanym przywilejem targowym, miasta w końcu XIV w. otoczone zostało murem obronnym o grubości 120?220 cm oraz fosą o 6 metrach szerokości i 2 metrach głębokości. Dostęp do miasta zapewniały cztery bramy: lewocka na trakcie wiodącym z Lewoczy, rożniawska na trakcie od miasta Rožňava (Rożniawa), górna oraz dolna, zwana młyńską. W XV w. miasto już posiadało, zachowany do dziś, herb.
W 1408 roku stary przywilej targowy rozszerzony został o prawo na urządzanie 15 sierpnia corocznego okolicznościowego jarmarku. Miało to ważne znaczenie gospodarcze, ponieważ w owych czasach jarmark taki trwał z reguły kilka tygodni. Przybywali na niego kupcy z odległych stron i krajów, m.in. z Polski, Rusi i Bałkanów.
W latach 1412?1772 Nowa Wieś Spiska wraz i dwunastoma innymi miastami Spisza, znalazła się pod administracją polską i weszła, w skład starostwa spiskiego. Stało się tak w myśl umowy zawartej 8 listopada 1412 w Zagrzebiu między Zygmuntem Luksemburskim, królem czeskim i węgierskim oraz Władysławem Jagiełłą. Oddane pod zastaw miasta spiskie stanowiły zabezpieczenie zwrotu polskiej pożyczki w wysokości 37 tys. kop groszy praskich, pochodzących głównie z odszkodowań wojennych, wypłaconych Polsce przez Krzyżaków. W 1435 roku miasto uzyskało prawo na urządzanie corocznie aż trzech jarmarków okolicznościowych: na wiosnę, 15 sierpnia i 11 listopada.
W latach 1672?1684, czyli w okresie przeciwhabsburskiego powstania Emeryka Thököly (1657?1705), możnowładcy węgierskiego i właściciela pobliskiego zamku w Kieżmarku, miejscowość była kilkakrotnie splądrowana. Podczas kolejnego powstania szlachty węgierskiej przeciwko Habsburgom, pod wodzą Franciszka II Rákócziego (1676?1735) miasto nawiedziła zaraza, w wyniku której zmarło ok. 2 tysięcy osób, co jak na warunki średniowieczne było znacznym uszczerbkiem.
W 1769 roku Nowa Wieś Spiska wraz z całym starostwem spiskim zostały zajęte przez wojsko autriackie, a w 1772 roku, po pierwszym rozbiorze Polski, przyłączone do Austrii. W mieście urządzono najpierw siedzibę Prowincji XIII Miast Spiskich (1774?1778) a później po przyłączeniu miast: Lubowla, Podolinca i Gniazda, Prowincji XVI Miast Spiskich (1778?1876).
Ważne znaczenie dla rozwoju miasta miało otwarcie w 1871 roku linii kolejowej Bohumin ? Žilina ? Košice.
24 marca 1939, podczas tzw. wojny marcowej, miejscowe lotnisko zbombardowało lotnictwo węgierskie. Przy nalocie zginęło 5 żołnierzy i 6 osób cywilnych.
Miasto pochwalić się może bogatą historią i wielowiekową tradycją górniczą. W końcu XVIII w. w okolicy miasta działało około 40 kopalń rud miedzi i żelaza. W II połowie XIX w. górnictwo, głównie z powodu spadku wydobycia i wyczerpania miejscowych złóż, upadło.
W centrum miasta znajduje się wiele ciekawych zabytków tworzących od 1991 roku miejski rezerwat zabytków.
Rynek miasta posiada nietypowy, przeciągnięty, wrzecionowaty kształt. Uważany jest za najdłuższy plac tego typu w Europie. Tu znajduje się m.in. kościół katolicki pw. Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny, zbudowany w końcu XIV w. na fundamentach starszego kościoła średniowiecznego. Budowla była kilkakrotnie przebudowywana. Barokowy wygląd zawdzięcza przebudowie z 1742 i 1772 roku. Początkowo drewniana wieża zastąpiona została w końcu XIX w. (1893) nową murowaną budowlą o wysokości 87 metrów, będącą najwyższą wieżą na Słowacji. Posiada ona galeryjki i pinakle oraz strzeliste, neogotyckie zwieńczenie. Z galerii rozciąga się wspaniała panorama na miasto i jego okolicę. Gotycki południowy portal kościoła wykonał mistrz Paweł z Lewoczy, średniowieczny malarz i rzeźbiarz, twórca znanego gotyckiego ołtarza głównego w kościele pw. św. Jakuba w Lewoczy. Mistrz Paweł był również twórcą kompozycji kalwarii umieszczonej we wnętrzu budowli, które posiada gotyckie sklepienie gwiaździste i w którym przeważa styl neogotyku. Wewnątrz znajduje się też zabytkowa XVI?wieczna brązowa chrzcielnica, tablicowe malowidło przedstawiające męczeństwo Chrystusa i boleść Marii Panny (1500) oraz srebrna monstrancja w kształcie gotyckiego ołtarza z początku XVI w. Przed kościołem stoi rzeźba Immaculaty z 1724 roku. Uważana jest za najstarszą rzeźbę tego typu postawioną w okresie rekatolizacji na Spiszu.
Obok kościoła zlokalizowany jest zabytkowy klasycystyczny ratusz zbudowany w latach 1777?1779 na miejscu starego domu kupieckiego istniejącego od 1515 r. Trójkondygnacyjny budynek będący siedzibą władz miasta, posiada wewnątrz wspaniałe i bogato dekorowane schody. Na parterze budynku mieścił się początkowo sklep z artykułami żelaznymi. Na rynku stoi również klasycystyczny kościół protestancki (ewangelicki) wymurowany w latach 1790?1796. Ołtarz główny kościoła stanowi obraz Chrystusa na Górze Oliwnej uzupełniony alabastrowym reliefem Chrystusa z Samarytanką przy studni. Autorem obrazu jest urodzony w Danii malarz Jan Jakub Stunder.
Zabytkiem sakralnym jest tzw. kościół słowacki, zbudowany przypuszczalnie w XIV w. jako kapliczka przy średniowiecznym szpitalu. Budowla była kilkakrotnie przebudowywana i przystosowywana do potrzeb religijnych słowackich mieszkańców miasta. Jego wnętrze urządzone jest w stylu neogotyckiego romantyzmu.
Ciekawym obiektem jest tzw. Dom Prowincjonalny, pełniący od czasów średniowiecza do 1777 roku, gdy budynek kupił od miasta zarząd Prowincji XVI Miast Spiskich, rolę ratusza. Zlokalizowana jest naprzeciw kościoła farnego, w północnej części rynku. Część elewacji kamienicy tworzy tzw. Bramę Lewocką nad którą widoczny jest kamienny herb Prowincji XVI Miast Spiskich (1778?1876), nadany przez Marię Teresę, cesarzową austriacką. W górnej części elewacji znajduje się ozdobna rokokowa stiukowa dekoracja z sześcioma kartuszami umieszczonymi między oknami. Od 1954 roku budynek jest siedzibą regionalnego Muzeum Etnograficznego.
Na wschodniej stronie rynku znajduje się romantyczna secesyjna budowla reduty, powstała XX wieku (1900?1905) w celu zaspokojenia potrzeb społeczno?kulturalnych mieszkańców miasta. Kiedyś mieścił się w niej hotel, kawiarnia i teatr. W chwili obecnej jest siedzibą różnych placówek kulturalnych, (m.in. Teatru Spiskiego. Budynek posiada cztery narożne wieżyczki. Na szczycie kopuły dachu umieszczony jest łabędź siedzący na lirze.
Ciekawą placówką kulturalną jest Galeria Artystów Spisza, zlokalizowana w zabytkowym budynku z arkadowym renesansowym dziedzińcem i fragmentami renesansowych okien. Kamienica w chwili obecnej służy do urządzania stałych wystaw prezentujących twórczość artystów regionalnych, krajowych i zagranicznych. Warto również wspomnieć pierwotnie pseudoklasycystyczny budynek tzw. Instytutu Pedagogicznego, zbudowany w latach 1873?1874, w którym obecnie działa szkoła średnia.
W mieście urządzono w 1989 roku ogród zoologiczny. Jest namłodszym, najmniejszym, ale podobno najładniejszym ze wszystkich czterech słowackich ogrodów zoologicznych.






Kościół ewangelicki






Ratusz






Reduta






Ratusz i kościół






Portal kościoła pw. Wniebowzięcia Marii Panny




Waldemar Ireneusz Oszczęda   

Artykuł ukazał się w wydaniu nr 26 (781) z dnia 29 Czerwca 2012r.
W dziale Ciekawostki dostępne są również artykuły:

Pokaż pełny spis treści
 
Kontakt z TOP
Tomaszów Mazowiecki - baza wiedzy Biuro ogłoszeń
oglotop@pajpress.pl

Tomaszów Mazowiecki - baza wiedzy Dział reklamy
tel: 44 754 41 51

Tomaszów Mazowiecki - baza wiedzy Redakcja
tel: 44 754 21 21
top@pajpress.pl
Artykuły
Informator
Warto wiedzieć
Twój TOP
TIT - rejestracja konta Bądź na bieżąco.
Zarejestruj konto »