Przewinęli się przez Opoczno cz. IV

Latem 1916 r. w Opocznie odbywały się kursy dokształcające dla legionistów. Prowadził je sierżant legionów

Stanisław Jan Sikorski
(1876–1937)

Był on profesorem gimnazjalnym i zajmował się edukacją legionistów, w tym przygotowaniem ich do matury. Z powodu krytycznych opinii wyrażanych pod wpływem alkoholu, został aresztowany przez opoczyńską c. i k. żandarmerię powiatową. Od grożącej mu kary śmierci uratowała go interwencja komisarza rządowego rotmistrza Mieroszewskiego i komendanta powiatu pułkownika Tadeusza Wiktora Wiatrowieckiego. Dzięki nim nie został oddany pod sąd wojenny austriacki, lecz legionowy, co prawdopodobnie ocaliło mu życie. Stanisław był starszym bratem Władysława Eugeniusza Sikorskiego, pułkownika legionów, szefa sekcji wojskowej Polskiego Komitetu Narodowego w Krakowie, bardziej znanego jako generała broni Wojska Polskiego, Naczelnego Wodza Polskich Sił Zbrojnych i premiera Rządu na Uchodźstwie, który poniósł śmierć w katastrofie lotniczej w Giblartarze w 1943 r.
8 października 1915 r. przyjechała do Opoczna 19–letnia Izabella Wiktor. Jej ojciec pułkownik Tadeusz Wiktor Wiatrowicki od 19 czerwca 1915 r. był komendantem c. i k. komendy powiatowej w Opocznie i chciał córkę mieć przy sobie. Zatrudnił ją na stanowisku pisarki, na najniższej stawce uposażenia, choć miała doskonałe kwalifikacje: biegle znała języki polski, francuski i niemiecki oraz maszynopisanie.
W tym czasie w opoczyńskiej komendzie powiatowej praktykantem w referacie służby politycznej był 24– (wg innych źródeł 26–letni)

Stanisław Kaucki
(1880 lub 1884–?)

Za niego Izabella później wyszła za mąż. Po wojnie Kaucki rozpoczął karierę w polskiej administracji państwowej. W początku lat 30. był wicewojewodą województwa poznańskiego, a od sierpnia 1934 r. do połowy stycznia 1935 r. p.o. wojewody poznańskiego. Od czerwca 1936 r. do grudnia 1937 r. Kaucki był starostą łomżyńskim, potem, prawdopodobnie do wybuchu wojny, był naczelnikiem Wydziału Ogólnego Urzędu Wojewódzkiego Białostockiego. Izabella Kaucka zawsze była przy mężu. Swoje losy od wybuchu II wojny światowej do 1942 r., opisała w artykule opublikowanym w Zesłańcu nr. 26. O mężu wspomniała tylko, że od października 1939 do maja 1940 przebywał w Nowym Sączu. Faktem pozostaje to, że Stanisław Kaucki pierwsze szlify zdobywał jako praktykant w Opocznie, gdzie także poznał swoją przyszłą żonę. Natomiast Izabella Kauca z d. Wiktor przyżyła zsyłkę do Mariańskiej ASSR, a na początku 1942 r. zgłosiła się ochotniczo do Armii Polskiej. Początkowo była w Pomocniczej Służbie Kobiet, ale ze względu na stan zdrowia w maju 1944 r. komisja lekarska w Teheranie uznała ją za niezdolną do służby. W związku z tym do końca wojny pracowała w Oddziale Informacyjnym "Włochy". W listopadzie 1945 r. odznaczono ją Brązowym Krzyżem Zasługi, a w maju 1946 r. awansowano do stopnia sierżanta. Prawdopodobnie zmarła na emigracji.
A jaki był los

pułkownika
Tadeusza Wiktora Wiatrowickiego
(1859–1922)

najważniejszej osoby w powiecie opoczyńskim w pierwszych dwóch latach okupacji austro–wegierskiej? W maju 1917 r. opuścił Opoczno i na bardzo krótko objął stanowisko kierownika inspektoratu gospodarczego w Gubernatorstwie w Piotrkowie. 7 lipca 1917 został komendantem c. i k. komendy powiatowej w Piotrkowie. 20 listopada mianowano go tytularnym generałem majorem. W listopadzie 1918 r. został przyjęty do Wojska Polskiego w stopniu generała brygady i co ciekawe od tego czasu na żadnym stanowisku nie pozostał dłużej niż kilka miesięcy. Początkowo był dowódcą Okręgu Wojskowego Piotrków, potem kierownikiem Wydziału Personalnego przy Sztabie Generalnym. Od stycznia do lipca 1919 r. był szefem kolejno Oddziału IX Personalnego Sztabu Generalnego, Departamentu Spraw Personalnych Ministerstwa Spraw Wojskowych i na koniec Departamentu IV Personalnego Ministerstwa Spraw Wojskowych. W lipcu 1919 został Inspektorem Wojskowo–Technicznym Frontów. Od początku 1920 r. był naczelnikiem Zarządu Budownictwa Wojskowego w Dowództwie Okręgu Generalnego "Kraków". Z powodu konfliktu z przełożonymi w maju 1920 r. przeniesiono go na analogiczne stanowisko w Dowództwie Okręgu Generalnego "Lublin", gdzie pozostał do stycznia następnego roku. Po przeniesieniu z dniem 1 kwietnia 1921 w stan spoczynku zamieszkał w Krakowie, gdzie zmarł 3 lutego 1922 r. Pochowano go z honorami na cmentarzu Rakowickim.
25 września 1916 r. gminę żydowską w Opocznie wizytował ówczesny c. i k. nadrabin wojskowy

Majer Samuel Bałaban
(1877–1942)

historyk żydowski i pedagog. Podczas tej wizyty miał on skrytykować, jako moralnie niewłaściwe, nazwanie dwuklasowej szkoły żydowskiej imieniem Esterki, kochanki króla Kazimierza Wielkiego. Prof. Bałaban był współzałożycielem i rektorem założonego w Warszawie Seminarium Rabinicznego Tachkemoni, współtwórcą i profesorem Instytutu Nauk Judaistycznych. Od 1936 był profesorem Uniwersytetu Warszawskiego. Pracował także w Ministerstwie Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego. W czasie okupacji hitlerowskiej został wysiedlony do getta warszawskiego, gdzie kierował Wydziałem Archiwalnym Judenratu. W 1941 został głównym rabinem synagogi Nożyków. Zmarł w nieustalonych okolicznościach. Profesor Bałaban jest autorem bardzo licznych publikacji, dotyczących nie tylko judaizmu, w tym np. Przegląd literatury historii Żydów w Polsce (1903), Bagno głębokie. Sprawy i rzeczy ukraińskie. Materyały do dziejów kozaczyzny i hajdamaczyzny. (1914), Historia i literatura żydowska, ze szczególnym uwzględnieniem historii Żydów w Polsce (1927), Bóżnice obronne na wschodnich kresach Rzeczypospolitej, Kiedy i skąd przybyli Żydzi do Polski (1928), Żydzi w powstaniu 1863 r.(1938).
Jak w wielu miastach okupacji austrowęgierskiej, tak i w Opocznie działał punkt werbunkowy do Legionów Polskich. Od lata 1915 r. przez rok komisarzem werbunkowym był w nim

oficer legionowy
Władysław Stanisław Spychalski
(1887–1940?)

Po kryzysie przysięgowym był instruktorem kawalerii w Mińsku Mazowieckim, a po odzyskaniu niepodległości przeszedł do Wojska Polskiego. Brał udział w wojnie polsko–sowieckiej. We wrześniu 1922 r. został przeniesiony do rezerwy.
Ciekawą postacią był

podporucznik legionowy
Antoni Hłasko
(1884–1916)

Od 1905 roku pomagał na terenie Zagłębia Dąbrowskiego ukrywać się poszukiwanym przez Rosjan działaczom PPS–u, którego był sympatykiem. Od ok. 1907 roku przebywał w Krakowie, później we Lwowie, gdzie działał w sekcji lwowskiej PPPS–Frakcji Rewolucyjnej. Ok. 1909 roku wyjechał za granicę, aby się kształcić. Ukończył Akademię Handlową w Nancy we Francji, studiował nauki polityczne w belgijskim Liége. Później wyjechał do USA, gdzie został instruktorem Towarzystwa Gimnastycznego "Sokół". Jesienią 1915 roku wrócił do kraju, wstąpił do Legionów Polskich i jako chorąży walczył na Wołyniu, pełniąc funkcję dowódcy plutonu w II batalionie 6 pułku piechoty Legionów. Z powodu wyczerpania organizmu przebytą malarią przeniesiony został do prowadzenia punktu werbunkowego w Opocznie. Po trzech miesiącach służby 5 grudnia 1916 r. zmarł w tutejszym szpitalu. Hłasko został pochowany na opoczyńskim cmentarzu żołnierzy I wojny światowej, na którym 21 marca 1916 r. pochowano szeregowego 1 pułku piechoty 1 brygady Legionów Stanisława Słodki–Ziółkiewicza, wycofanego z frontu w marcu 1915 r. celem leczenia choroby płuc. Ciekawostką jest, że grób Ziółkiewicza zachował się do dziś, zaś po grobie Hłaski nie ma żadnego śladu. Natomiast w Częstochowie na cmentrzu Kule przy ul. Cmentarnej, w kwaterze nr. 20 znajduje się kamienny obelisk poświęcony żołnierzom Legionów Polskich, wychowankom I Gimnazjum Polskiego w Częstochowie, poległym w działaniach wojennych w latach 1914–1918. Wśród 16 upamiętnionych legionistów znajduję się także Antoni Hłasko.

Wykaz ważniejszych źródeł:
1. Budziński P. A., Uzupełnienie notatki biograficznej Izabelli Kauckiej, "Zesłaniec" 55/2013.
2. Cygan W. K., Oficerowie Legionów Polskich 1914–1917, Słownik biograficzny, Tom II, Warszawa 2006.
3. Cygan W. K., Oficerowie Legionów Polskich 1914–1917, Słownik biograficzny, Tom IV, Warszawa 2006.
4. Dobroński A., Uzupełnienie do artykułu pt. "Wywieziona do Maryjskiej ASSR", opublikowanego w numerze 26 (2006) "Zesłańca", "Zesłaniec" 29/2007.
5. Mieroszewski H., Pamiętniki z czasów wojny od 30/7 1914–30/11 1919. Maszynopis Kraków 1923, Biblioteka Naukowa PAU i PAN w Krakowie.
6. Rydel J., W służbie cesarza i króla, Kraków 2001.
7. Skowera K. i inni, opracowanie: Głaz kamienny ku czci poległych wychowanków I Gimnazjum Polskiego w Częstochowie walczących w legionach i innych działaniach wojennych w latach 1914–1918. Miejsca pamięci w Częstochowie, Częstochowa 2008/2009.


Stanisław Jan Sikorski

Stanisław Kaucki jako wojewoda poznański, Narodowe Archiwum Cyfrowe

Majer Samuel Bałaban

Cmentarz Kule w Częstochowie. Kamienny obelisk na którym upamiętniono m.in. zmarłego w Opocznie porucznika legionów Antoniego Hłaskę (Fot. E.Sz.)