Polskie ślady w Budapeszcie

Popularne przysłowie polsko?węgierskie ?Polak, Węgier, dwa bratanki, i do szabli, i do szklanki?, po węgiersku ?Lengyel, magyar két jó barát, egütt harcol, s issza borá?, bardzo zwięźle i trafnie określa historyczną przyjaźń i zażyłość Polaków i Węgrów. Na mnóstwo dowodów węgierskiej sympatii, przyjaźni, pamięci i wdzięczności dla Polaków natrafić można w Budapeszcie, węgierskiej stolicy polożonej nad pięknym, szkoda że już nie modrym, Dunajem

Najlepszym i najbardziej znanym tego przykładem jest przede wszystkim pomnik generała Józefa Bema postawiony w Budzie, na placu jego imienia. Wspominany plac zamyka ulicę Fö biegnącą z placu Adama Clarka, pod wzgórzem zamkowym, spod znanego Mostu Łańcuchowego. Obok placu Bema przebiega dunajskie nabrzeże Bema, z którego rozciąga się wspaniały widok na imponujący budynek parlamentu węgierskiego.
Brązowy pomnik wykonany w 1934 roku przez Jánosa Istóka i Tibora Müllera przedstawia postać polskiego bohatera trzech narodów (Polski, Węgier, Turcji) w geście nawołującym Węgrów do walki o wyzwolenie narodowe podczas powstania węgierskiego w latach 1848?49. Józef Bem, nazwany przez wdzięczny naród węgierski ápo, czyli ojczulek ma na pomniku podniesioną w górę lewą rękę i palec wskazujący, ranną prawą rękę ma natomiast położoną na temblaku. Do udziału J. Bema w powstaniu Węgrów przeciwko Austrii, nawiązuje również napis imieszczony na cokole pomnika, który głosi:
PISKI (csata 1849) A hidat visszafoglalom (vagy elesem). Elöre magyar! (Ha nincs hid nincs haza, czyli generał Józef Zachariasz Bem, 1794 Tarnów ? 1850 Aleppo Odbiorę most albo zginę. Naprzód Węgrzy! Nie ma mostu, nie ma Ojczyzny. Oprócz tego na cokole wyryto nazwy miejsc bitewnych, w których Józef Bem brał udział: Alvincz, Medgyes, Jád, Vöröstorony, Brassó, Olaszfalu, Sepsiszentgyörgy, Segesvár, Hátszeg, Karánsebes, Lugos, Temesvár, Fehértemplom, Petrilova, Szaszka, Orsova.
O szczególnym stosunku Węgrów do Polaków i ich uznaniu dla gen. Bema świadczy fakt, że akurat przy placu Józefa Bema znajduje się siedziba węgierskiego Ministerstwa Spraw Zagranicznych. Innym miejscem związanym z pobytem generała Bema w Budapeszcie (9?27 listopada 1848 roku) jest budynek przy ulicy Akadémia 1?3, który jest obecnie siedzibą Stołecznego Samorządu Mniejszości Polskiej na Węgrzech.
W pobliżu placu i pomnika gen. Bema, na końcu naddunajskiego nabrzeża jego imienia i przy prawobrzeżnym przyczółku mostu Małgorzaty znajduje się inny, związany z Polską pomnik ? ku czci węgierskich Obrońców Przemyśla 1914?1915. Dzieło Szilárda Szódy odsłonięte w 1932 roku przypomina bohaterstwo i odwagę Węgrów poległych w obronie twierdzy przemyskiej podczas I wojny światowej.
Z powstaniem Węgrów przeciwko Habsburgom (1848?49) związana jest równeż postać generała Józefa Wysockiego. Brązowe popiersie twórcy i dowódcy legionu polskiego na Węgrzech jest polskim darem dla Budapesztu. Dzieło wykonała rzeźbiarka Hanna Danilewicz. Odsłonięte zostało w końcu listopada 1976 roku w ogrodzie otaczającym węgierskie Muzeum Narodowe. Na cokole pomnika umieszczony został węgierski i polski napis: Ku pamięci Józefa Wysockiego (1809?1874), generała wojsk polskich, który w latach 1848?49, jako dowódca Legionu Polskiego walczył o wolność Węgier.
Węgrzy pamiętali również o bohaterskim księciu Mieczysławie Woronieckim, który walcząc w bitwie pod Segedynem dostał się do austriackiej niewoli. Nieprzyjaciel skazał go na śmierć. W przeddzień wykonania wyroku książę ożenił się z Amalią Schweighofer, nauczycielką z Pesztu, której wcześniej obiecał małżeństwo. Poniósł śmierć przez powieszenie 20 października 1849 r. Pod szubienicą krzyknął: Bóg z tobą piękny świecie, umieram chętnie, tylko niech Węgrzy zwyciężą. Marmurowa tablica ku jego czci wmurowana jest w ścianę budynku węgierskiego Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi na placu Lajosa Kossutha, naprzeciwko Parlamentu. Postać M. Woronieckiego przypomina też pamiątkowy obelisk postawiony na cmentarzu przy ulicy Fiumei.
Inną postacią związaną z bogatą historią polsko?węgierską jest Stefan Batory, którego pomnik stoi na skwerze jego imienia, znajdującym się u zbiegu ulicy Thököly i bulwaru Hungária. Autorem kamiennego pomnika siedzącego króla, odsłoniętego w 1933 roku, jest János Pásztor. Na skwer Báthory István park łatwo trafić, ponieważ zlokalizowany jest w pobliżu ulicy Mexikói útca będącej końcową stacją metra linii nr 1 (żółta) oraz parku miejskiego ze słynnym kompleksem basenów i term Széchenyi.
Z okresu międzywojennego pochodzi pomnik polskiego legionisty, autorstwa Pankotai Farkas Béli, odsłonięty w 1935 r. w stołecznym Parku Ludowym.
Do czasów bardziej współczesnych ? zbrodni katyńskiej ? nawiązuje skwer i pomnik Męczenników Katynia urządzony w III dzielnicy, u zbiegu ulic: Nagyszombat, Szölö i Bécsi, w pobliżu ruin rzymskiego amfiteatru i prestiżowego Gimnazjum Arpada. Największym inicjatorem i orędownikiem budowy wspominanego pomnika był burmistrz Budapesztu Gábor Demszky, który jeszcze jako młody opozycjonista wydał w latach 80. XX w. pierwszą napisaną w języku węgierskim, książkę o zbrodni katyńskiej. Pomnik opatrzony tytułem ?Zbrodnia w lesie? jest dziełem dwóch węgierskich artystów: Gézy Szeri?Vargi i Zoltána Szeri?Vargi. Posiada formę dużej bryły sześcianu wykonanej z czarnego granitu z wyciętymi żelaznymi elementami imitującymi drzewa. Wewnętrz bryły urządzona jest instalacja świetlna. Odsłonięcie pomnika, z udziałem prezydenta RP Lecha Kaczyńskiego, planowane było dokładnie w 70. rocznicę zbrodni katyńskiej (kwiecień 2010). Doszko do niej jednak dopiero 8 kwietnia 2011 roku z udziałem prezydenta Węgier i Polski. Na upamiętnienie węgierskich ofiar ludobójstwa w Katyniu: Aladara Emanuela Korompaya i Oskara Rudolfa Kuehnego, posadzono obok pomnika dwa dęby pamięci.
Dużym szacunkiem Węgrów cieszą się niektórzy polscy kompozytorzy. Marmurowa rzeźba Stanisława Moniuszki widnieje w balustradzie głównej elewacji budynku Opery Narodowej przy ulicy Andrássy. Przy tej samej ulicy dostrzec można pamiątkowy relief ku czci Fryderyka Chopina wmurowany w ścianę byłej Akademii Muzycznej, obecnie Akademii Ferenca Liszta.
Polskie ślady widoczne są w kilku budapeszteńskich obiektach sakralnych. W dzielnicy Köbánya, na skrzyżowaniu ul. Óhegy i Köér, działa wybudowany w 1932 roku, staraniem miejscowej Polonii, polski kościół i Dom Polski.
W kaplicy Matki Boskiej Częstochowskiej, urządzonej w grocie pod wzgórzem Gellerta, obejrzeć można tablicę ku czci Polaków poległych na frontach Europy i kopię obrazu Matki Boskiej Częstowskiej umieszczoną na orle w koronie. Kopię obrazu ofiarowali węgierskim braciom polscy zakonnicy. Inna kopia obrazu Matki Boskiej Częstochowskiej trafiła do kościoła uniwersyteckiego w śródmieściu. Przekazał ją tam w 1688 roku Leopold I Habsburg. W śródmiejskim parku obok kościoła przy placu Március, w którym w 1490 roku sejm węgierski obwołał Władysława II Jagiellończyka królem Węgier, znajduje się rzeźba św. Kingi. W październiku 2009 roku dołączyła do niej rzeźba św. Jadwigi. Autorem pierwszej na Węgrzech rzeźby świętej jest Dávid Tóth. W słynnej bazylice św. Stefana znajduje się tablica pamiątkowa z okazji wizyty duszpasterskiej bł. Jana Pawła II oraz mozaika przedstawiająca św. Jadwigę. W położonym na Wzgórzu Zamkowym kościele św. Macieja w 1328 roku koronowano na króla Węgier Karola Roberta a wraz z nim Elżbietę Łokietkównę, siostrę Kazimierza III Wielkiego. Elżbietę pochowano po śmierci w pobliskim klasztorze klarysek w Óbudzie, zniszczonym w czasach tureckich.
Mnóstwo wspaniałych budapeszteńskich gmachów użyteczności publicznej, budowli i pomników projektował Albert Schickedanz (1846?1915), słynny architekt i malarz, wykładowca na wydziale przemysłowym budapeszteńskiej Akademii Sztuk Pięknych, urodzony w Bielsku. Do jego najbardziej znanych dzieł należy m.in. mauzoleum hr. Lajosa Bathyány na cmentarzu komunalnym przy ulicy Fiumei, Pałac Sztuki, Muzeum Sztuk Pięknych. Współautorem wymienionych dzieł był Fülöp Ferenc Herzog.
A. Schickedanz wspólnie z Győrgy Zalą zaprojektował znany Pomnik Tysiąclecia. Jego dziełem są też marmurowe rzeźby św. Władysława i św. Stefana w Bazylice św. Stefana, pomnik pisarza i poety Janosa Arany w ogrodzie Muzeum Narodowego oraz Ferenca Deaka na nabrzeżu Dunaju przy Moście Łańcuchowym.






Gmach węgierskiego parlamentu, jeden z najpiękniejszych i najbardziej rozpoznawalnych budynków świata





Pomnik Obrońców Przemyśla





Tablica pamiątkowa poświęcona J. Bemowi