Po co człowiekowi sen?

W tytule jest zagadka, na którą psychologia jednoznacznie nie odpowiedziała. Badanie snu przyniosło jednak do tej pory wiele zdumiewających odkryć. Wiadomo, np. że długość snu związana jest z długością życia. Przeciętna osoba przesypia ok. 1/3 doby, czyli ok. 7?8 godzin. Ludzie, którzy śpią znacznie dłużej (np. 10 godzin na dobę) lub krócej (np. 6 godzin) szybciej umierają. Skrócenie życia jest tym większe, im bardziej sen odbiega od przeciętnych 7?8 godzin na dobę.

Dlaczego człowiek śpi?
Istnieje na ten temat kilka interesujących hipotez.
Odpowiedź, która wydaje się oczywista mówi, że sen pozwala regenerować siły. Ciągła aktywność organizmu jest szalenie kosztowna i niepotrzebna. W czasie snu obniżamy tempo metabolizmu, obniża się temperatura ciała, człowiek się nie porusza, co pozwala mu zachować energię. Teoria ta nie jest jednak w stanie wyjaśnić wszystkich zjawisk związanych ze snem. Np. podczas snu ludzki mózg jest bardzo aktywny, wcale nie odpoczywa, co nie pasuje do teorii regeneracji.
Być może w takim razie sen jest tylko sposobem oszczędzania energii? Śpimy, bo w ten sposób nie eksploatujemy nadmiernie organizmu? Ciągła aktywność jest przecież niepotrzebna. Gdyby jednak sen był tylko oszczędzaniem energii, to trudno byłoby wyjaśnić dlaczego niedobór snu wywołuje zaburzenia w myśleniu, pamięci i spostrzeganiu. A także dlaczego podczas snu mózg jest aktywny.

Czyszczenie mózgu
Duża aktywność mózgu podczas snu każe myśleć, że przeprowadzane są wtedy jakieś operacje. Ponieważ długotrwałe pozbawienie snu prowadzi do wielu zaburzeń, to być może w czasie snu mózg przetwarza informacje, które zebrał w dzień? Porządkuje, usuwa to, co jest niepotrzebne, próbuje jeszcze raz przetworzyć to, co zapamiętał podczas dnia (marzenia senne są często związane z przeżyciami podczas dnia).
Wynika z tego interesujący wniosek: sen poprawia pamięć. Eksperymenty pokazały, że faktycznie tak się dzieje. Jeśli np. uczymy się czegoś, to krótkie drzemki (20 min), przerywające naukę, znacznie polepszają zapamiętywanie. Więcej się też nauczymy, gdy przez dwa dni poświęcimy na zapamiętywanie po godzinie, niż gdy będziemy się uczyli dwie godziny jednego dnia. Uczenie się całą noc np. przed egzaminem może przynieść efekt ?wszystko mi się poplątało?.

Sen i ewolucja
Alternatywna teoria mówi, że sen jest ewolucyjnym przystosowaniem się do dziennego trybu życia. Człowiek posiada oczy bardzo słabo widzące w nocy, jesteśmy wtedy bardziej bezbronni. Nocą poluje wiele drapieżników. W nocy jest też łatwiej wpaść w jakiś wykrot lub w przepaść i skończyć ze złamaną nogą. Wydaje się więc, że ewolucja dawała większe szanse na przetrwanie tym istotom, które po zmroku leżały spokojnie w swoich kryjówkach (czyli spali). Człowiek dzisiejszy jest potomkiem tych właśnie ludzi pierwotnych.
Pochodną dziennego trybu życia jest też być może wykształcenie się lęku przed ciemnością i samotnością, zwłaszcza u dzieci (niezdolnych do skutecznego bronienia się). Lęk przed ciemnością nie pozwalał opuszczać bezpiecznego miejsca.
Można nawet pokusić się o twierdzenie, że to ewolucja umieściła w szafie dziecka ?nocne potwory?. Lęk przed ciemnością nie występuje przecież za dnia.
Większość ludzi woli też spanie na jakimś rodzaju podwyższenia (np. łóżku) niż bezpośrednio na ziemi. Być może jest to również ?nawyk ewolucyjny?, którego funkcją miało być zwiększenie bezpieczeństwa (np. zabezpieczenie przed niektórymi jadowitymi zwierzętami).