Opocznianin, Aharon Karmi Chmielnicki

Aharon Karmi Chmielnicki (zdjęcie sprzed 1939 r.)

Niedawno dotarła do Opoczna wiadomość o śmierci niezwykłego i niewątpliwie ciekawego człowieka, opocznianina, Aharona Karmi Chmielnickiego.
Aharon Karmi Chmielnicki, znany również pod nazwiskiem Aaron Carmi i Adam Chmielnicki, urodził się 20 lipca 1921 roku w Opocznie. Był znanym działaczem żydowskiego ruchu oporu, jednym z ostatnich żyjących bojowników getta warszawskiego, założycielem wspólnoty emigrantów żydowskich pochodzących z Opoczna i jego okolicy.
Pochodził z zachowującej tradycje przodków, zamożnej i szanowanej rodziny żydowskich mieszkańców miasta. Był synem Eliezera Chmielnickiego i Estery z domu Lewkowicz (Levkowitz). Rodzice zostali zgładzeni w hitlerowskim obozie śmierci w Treblince.
Posiadał liczne rodzeństwo: trzy siostry i trzech braci. Siostry: Bracha z mężem Salomonem (Shlomo) Dawidem Orenbuch, Rachela (Rachel) i Małka zginęły wraz z rodzicami w Treblince.
Ze?ev (Wilk), starszy brat Aharona, był sportowcem zrzeszonym w żydowskiej organizacji sportowej Maccabi. W 1935 roku wyjechał do Palestyny gdzie odbywała się druga Olimpiada Machabejska (Maccabiah), międzynarodowe Igrzyska Żydowskie zatwierdzone przez Międzynarodowy Komitet Olimpijski. Ze'ev, podobnie jak większość olimpijczyków, z obawy przed rozwijającym się w Niemczech nazizmem pozostał w Palestynie. Tam przeżył drugą wojnę światową i zagładę Żydów w Europie. Drugi brat Josef (Józef) w chwili hitlerowskiej napaści na Polskę i wybuchu drugiej wojny światowej, przebywał na Kresach Wschodnich. Po agresji radzieckiej na Polskę 17 września 1939 r. znalazł się na terenach polskich okupowanych przez Związek Radziecki. Podczas wojny wcielony został do Armii Czerwonej. Przeżył zawieruchę wojenną. Po zakończeniu wojny emigrował do Palestyny. Trzeci z braci, Menachem Mosze uciekł wraz z Aharonem z pociągu zmierzającego w styczniu 1943 roku do hitlerowskiego obozu zagłady w Treblince. Udało mu się zbiec, ale zranił sobie głowę. Powrócił piechotą do Opoczna. Ukrywał się tutaj z kilkoma innymi uciekinierami z transportu śmierci. W przeżyciu pomagał mu jeden z przyjaciół. Później jednak kolaboranci odkryli jego kryjówkę i zadenuncjowali. Został aresztowany i zamordowany przez hitlerowców.
Rodzina Chmielnickich, tak jak inni żydowscy mieszkańcy miasta i okolicy, uwięziona została w miejscowym getcie, utworzonym w listopadzie 1940 roku. Zostało zlikwidowane w końcu października 1942 roku. Krótko przed wywózką i likwidacją w celu uratowania i zachowania życia, rodzina Chmielnickich, podobnie jak niektórzy inni mieszkańcy getta, schowała się w urządzonej wcześniej kryjówce. Ponieważ nie zmieścili się w niej wszyscy, Aharon z bratem Mojższem i kuzynem schowali się w kinie znajdującym się w pobliżu ich rodzinnego domu. Tutaj przeżyli też wywózkę z getta. Odnaleźli swoją rodzinę. Uratowani od wywózki (ok. 160?200 osób) zatrudnieni byli przez okupanta do robót przymusowych i porządkowania getta. W tym czasie okupant ogłosił, że każdy Żyd, który posiada rodzinę w Palestynie dostanie szansę na opuszczenie getta i wyjazd z okupowanego kraju do neutralnego państwa, internowanie i deportację do Palestyny. Miało się tak stać w ramach wymiany obywateli żydowskich za zwolnionie z brytyjskiej niewoli niemieckich jeńców wojennych. Rodzina Chmielnickich, która miała syna Ze?eva w Palestynie oczywiście zadeklarowała chęć wyjazdu. I tak wraz grupą kilkudziesięciu rodaków znalazła się w transporcie, który 5 stycznia 1943 roku wyruszył z Opoczna w kierunku stacji stacji kolejowej w Ujeździe. Kilka osób próbujących ucieczki było na miejscu zastrzelonych. W Ujeździe wszyscy załadowani zostali do pociągu towarowego pod specjalnym nadzorem. Transport jechał początkowo na zachód w kierunku Łodzi, lecz później w Koluszkach został skierowany na wschód do Treblinki.
Aharon wraz z bratem Mojżeszem i kilkoma innymi młodymi ludźmi uciekli. Dostali się do Warszawy i odnaleźli tam Eliezera Gellera, innego opocznianina, którego poznał w młodzieżowym ruchu syjonistycznym Gordonia. Eliezer Geller był jednym z dowódców Żydowskiej Organizacji Bojowej. W getcie Aharon Karmi został członkiem jednej z grup bojowych Żydowskiej Organizacji Bojowej. Gdy w getcie wybuchło 19 kwietnia 1943 powstanie, włączył się do niego aktywnie z bronią w ręku. Po stłumieniu oporu opuścił 29 kwietnia 1943 roku getto kanałami. Ukrywał się na poddaszu domu przy ulicy Ogrodowej 27. Stąd z grupą uratowanych 40 bojowników getta trafił na ciężarówce do lasu w podwarszawskich Łomiankach. Aż do wyzwolenia Polski walczył z okupantem niemieckim w lasach pod Wyszkowem. Był członkiem oddziału partyzanckiego im. Mordejacha Anielewicza. Wkrótce po zakończeniu wojny, w grupie jedenastu z 85 ocalałych bojowników getta warszawskiego, opuścił Polskę. W października 1945 roku przybył na rumuńskim statku ?Transylwania? do Ziemi Izraela (Eretz Izrael).
W tym samym roku ożenił się Miriam Furmańską, którą poznał już wcześniej w Polsce. Mieli dwoje dzieci: córkę Rachelę i syna Ethana. Doczekali się pięcioro wnucząt.
Po przybyciu do Palestyny wstąpił do Hagany. Brał aktywny udział w tworzeniu i budowaniu niepodległego Izraela. Uczestniczył w walkach o niepodległość kraju jako ochotnik w korpusie artylerii. Później przez wiele lat mieszkał wraz z żoną w Tel Awiwie. Kierował działalnością spółdzielni piekarskiej ?Achdut? (Jedność).
Ostatnie lata życia spędził u boku żony w domu spokojnej starości w Protea Bakfar w Tel Mond (region HaSharon, Dystrykt Centralny, Izrael). Tam zmarł w końcu listopada 2011. Pochowany został 27 listopada 2011 na cmentarzu w Tel Mond.
Napisał wspomnienia o powstaniu w getcie warszawskim pt. ?Min Ha?Dleka Ha?hi? (ang. ?From that Fire?), opublikowane w 1961 roku w Tel Awiwie przez Ghetto Fighters' House Holocaust and Jewish Resistance Heritage Museum (Dom Bojowników Getta). Był również współautorem biografii Eliezera Gellera, przyjacielu i towarzysza broni z getta warszawskiego.
Współpracował w napisaniu i wydaniu publikacji Aarona Meirovitcha ?Sefer Opoczno, Yad Va?Shem Le?Kehila Shekharva?, ?The Book of Opoczno, Yitshak Alfasi, Association of Emigrants from Opoczno and Vicinity, Tel Aviv, 1989. Inicjował i zakładał stowarzyszenie emigrantów żydowskich pochodzących z Opoczna i jego okolicy. Udzielił mnóstwa wywiadów. W 2006 roku był jednym z bohaterów izraelskiego filmu dokumentalnego ?Ostatni żydowscy powstańcy?, których żyło wtedy już tylko dziesięciu.
Posiadał wiele odznaczeń. Odznaczony był m.in. przez prezydenta Rzeczpospolitej Polskiej oraz wyróżniony wraz z 25 innymi, w większości już nie żyjącymi, bojownikami getta warszawskiego, specjalnym wyróżnieniem przewodniczącego izraelskiego Knesetu.
Żona Aharona Karmi, Miriam (Maria, Mella) Furmańska, pochodzi ze średniozamożnej rodziny żydowskiej. Urodziła się w 1923 roku w Mińsku Mazowieckim. Jest córką Patiela i Racheli Furmańskich. Miała pięcioro rodzeństwa. Szczęśliwie przeżyła okres okupacji hitlerowskiej i zagłady ludności żydowskiej w Polsce. W maju 1945 roku przybyła do Palestyny, gdzie odnawiała się ojczyzna narodu żydowskiego. W tym samym roku wyszła za mąż za Aharona Karmi Chmielnickiego, jednego z bojowników i bohaterów powstania w getcie warszawskim z którym miała dwoje dzieci, córkę i syna. Po śmierci męża nadal przebywa w domie emerytów i rencistów w Protea Bakfar, w Tel Mond (Izrael).
W 2010 r. Tomasz Łuczkowski, dyrektor Muzeum Regionalnego w Opocznie, rozmawiał telefonicznie z Chmielnickim. Schorowany opocznianin wyraził zainteresowanie swoim rodzinnym miastem i chęć współpracy w upamiętnianiu historii miasta. Nie zdążył? Muzeum posiada jednak podpisaną przez niego zgodę na tłumaczenie monografii opoczyńskich Żydów.
Niech życie i czyny opocznianina Aharona Karmi Chmielnickiego pozostaną na zawsze w naszej pamięci.