Od dynamitu do Pokojowej Nagrody

Każdego roku w dniu 10 grudnia odbywają się w Sztokholmie i w Oslo uroczystości wręczenia najsłynniejszej i najbardziej prestiżowej z pośród wszystkich istniejących na świecie nagród - Nagrody Nobla. Jej nazwa pochodzi od nazwiska fundatora, którym był żyjący w latach 1833?1895 szwedzki wynalazca i przedsiębiorca, inżynier Alfred Nobel.
Był postacią nietuzinkową. Swoimi talentami mógłby obdzielić kilka osób. Doskonale wykształcony poliglota i podróżnik, miłośnik literatury, a przy tym naukowiec i autor wynalazków, które przyniosły mu fortunę. Staranna edukacja we Francji, Szwecji, Niemczech i Stanach Zjednoczonych oraz liczne podróże po świecie sprawiły, że już w wieku 17 lat Alfred biegle mówił po szwedzku, rosyjsku, angielsku, francusku i niemiecku. Od najwcześniejszej młodości był także miłośnikiem literatury, pisywał wiersze, z których większość pod koniec życia zniszczył.
Jednak największy rozgłos i duże pieniądze przyniosło Alfredowi Noblowi wynalezienie dynamitu ? materiału wybuchowego stanowiącego mieszankę nitrogliceryny (75%) i ziemi okrzemkowej (25%). Swoje odkrycie okupił rodzinną tragedią. Podczas prac laboratoryjnych doszło do eksplozji, w której zginął m.in. jego młodszy brat Emil. Tragedia ta nie odwiodła jednak Nobla od dalszych prac. W efekcie w 1867 roku opatentował dynamit. Zapotrzebowanie na taki materiał wybuchowy w industrializującym się gwałtownie świecie było olbrzymie i przyniosło wynalazcy fortunę. Powiększał ją, wykorzystując inne swoje wynalazki (opatentował ich 355), m.in. sztuczny jedwab, sztuczną skórę, syntetyczny kauczuk. Był członkiem Instytutu Królewskiego w Londynie, Towarzystwa Inżynierów Cywilnych w Paryżu i Szwedzkiej Królewskiej Akademii Nauk w Sztokholmie. W jego posiadaniu było ponad 90 fabryk i laboratoriów w 20 krajach, m.in. w Niemczech, Francji, Wielkiej Brytanii, Rosji. Niektóre założone przez niego spółki rozrosły się w przemysłowe imperia. Pod koniec życia Alfreda Nobla jego majątek wynosił 31,5 mln koron szwedzkich (9,2 mln ówczesnych dolarów USA). Ostatnią wolą, złożoną 27 listopada 1895 roku w szwedzko?norweskim klubie w Paryżu, przeznaczył cały swój majątek na nagrody. Zarządził w testamencie, by co roku dochód ze spadku dzielić na pięć równych części pomiędzy tych, którzy szczególnie zasłużyli się ludzkości ? fizyków, chemików, medyków, pisarzy i krzewiących pokój.
Ja, niżej podpisany, Alfred Bernhard Nobel, oświadczam niniejszym po długiej rozwadze, że moja ostatnia wola, odnośnie majątku, jaki pozostaje po mojej śmierci, jest następująca:
(?) Z całą resztą mego nadającego się do upłynnienia swego majątku należy postąpić w sposób następujący: wykonawcy testamentu mają zainwestować kapitał w godnych zaufania papierach wartościowych, aby stanowił fundusz, od którego odsetki będą corocznie rozdzielane w formie nagród osobom, które w czasie ubiegłego roku uczyniły najwięcej dla dobra ludzkości. Jedna część tych odsetek przypaść powinna osobie, która dokonała najważniejszego odkrycia lub wynalazku na polu fizyki; następna na polu chemii; inna jeszcze ? w dziedzinie medycyny lub fizjologii; inna ? twórcy najwybitniejszego dzieła literackiego o tendencji idealistycznej; ostatnia wreszcie część dla osoby, która uczyniła najwięcej dla braterstwa między narodami, zniesienia lub zmniejszenia stałych armii i dla organizowania kongresów pokojowych. Nagrody za fizykę i chemię przydzielać będzie Szwedzka Akademia Nauk, za literaturę ? Akademia w Sztokholmie, a za obronę pokoju ? komitet 5?osobowy wybrany przez Parlament Norweski. Jest moim wyraźnym życzeniem, aby przydzielając nagrody nie brano pod uwagę narodowości kandydatów, aby otrzymał ją ten, kto najbardziej na nią zasłużył, czy będzie Skandynawem, czy nie.
W 1968 roku Bank Szwedzki ustanowił także nagrodę w dziedzinie nauk ekonomicznych, którą zadedykował pamięci Alfreda Nobla, fundatora pozostałych nagród. Wtedy też zadecydowano, że nie będzie się zwiększać ilości dziedzin, w których są przyznawane te nagrody.
Fundacja Nobla ? instytucja powołana do administrowania majątkiem A. Nobla, w celu wypełnienia jego testamentu ? powstała 111 lat temu. Rok później, czyli w 1901 r., cztery lata po śmierci Nobla, wręczono pierwsze nagrody. Zgodnie z tradycją są one wręczane laureatom w kolejne rocznice śmierci fundatora ? 10 grudnia, a ogłaszane około dwa miesiące wcześniej.
Ceremonia rozdania Nagród Nobla w obu krajach, gdzie nagrody te są przyznawane, jest uroczystością państwową najwyższej rangi. W Filharmonii Sztokholmskiej o godz. 16.30 honorowe dyplomy i medale wręcza laureatom sam król Szwecji. Równie uroczysty charakter ma ceremonia wręczenia Pokojowej Nagrody Nobla o godz. 13.00 w ratuszu w Oslo. W obecności rządu, członków parlamentu, oraz wybitnych osobistości życia publiczno?kulturalnego dyplom oraz czek wręcza laureatowi król Norwegii. W tym roku laureaci otrzymają pamiątkowy dyplom, medal oraz czek o wartości 10 mln koron szwedzkich (ok. 1,1 mln euro).
Opr.: erg