tygodnik opoczyński
Baza firm
 
Aktualności

 Największy ośrodek mniejszości czeskiej w Polsce

 
Zelów jest niewielkim miastem położonym w powiecie bełchatowskim, zamieszkanym przez około 8 000 mieszkańców. To także gmina miejsko–wiejska posiadająca około 15 tysięcy ludności

Historia miasta sięga XIII wieku, gdy założona została osada o nazwie Szelyów zmieniona później na Zeliów. Po raz pierwszy wspominana była w 1402 roku w księdze Jana Łaskiego Liber Beneficiorum. Osada była do końca XVIII w. typową wsią szlachecką, a jej mieszkańcy zajmowali się uprawą ziemi i hodowlą.
Na początku XIX w. osada znajdowała się w dobrach ziemskich Jana Świdzińskiego, herbu Półkozic. Wspominany szlachcic sprzedał w 1802 roku majątek zelowski kolonistom czeskim. Byli to reformowani ewangelicy, członkowie kościoła braci czeskich, którzy szukali schronienia w Polsce przed prześladowaniami religijnymi we własnym kraju.
Umowa kupna spisana została 21 grudnia 1802 r. i uwierzytelniona dwa dni później w sądzie w Łasku. Opiewała na 25.666 i 2/3 talarów, co w tym czasie odpowiadało równowartości 154 tysięcy złotych polskich. W zamian za to koloniści uzyskali 1620 mórg (dolnoaustriackich), czyli 932,31 ha gruntów użytkowych, z tego 600 mórg (jutrzyn) – 345,30 ha gruntów ornych. Wytyczonych zostało 54 gospodarstw o powierzchni 11 mórg (6,33 ha) i 18 mórg lasu (10,36 ha). Łąki i pastwiska były majątkiem wspólnym, część ich powierzchni zarósł z upływem czasu las.
Na mocy wspominanej umowy kupna 1 lutego 1803 roku przybyli do Zelowa pierwsi bracia czescy pochodzący z Taboru, Husinca, Podebradu i innych miast czeskich. Koloniści osiedlili się nie tylko w samym Zelowie, lecz również w osadach położonych w jego okolicy: Zelówku, Czarnym Lesie, Pożdżenicach, Józefatowie, Faustynowie, Ignacowie, Bujnach, Kuczowie i Weronice. W tym samym 1803 roku erygowana została parafia ewangelicko–reformowana w Zelowie, która od 1817 r. posiadała stałego duszpasterza (miejscowy kościół parafialny zbudowany został w latach 1821–1825).
Osadnicy czescy zapoczątkowali w Zelowie funkcjonujący do dziś przemysł włókienniczy, oparty głównie na rękodziele tkackim i specjalizujący się w produkcji satyny, kretonu oraz pluszów dekoracyjnych wykonanych z bawełnianej osnowy i wełnianego wątku. Przynieśli ze sobą własne zwyczaje i tradycje, m.in. budowlane i kulinarne. W tutejszej kuchni pojawiły się więc knedle kudłate, buchty domowe, staroczeskie ciasto z markwią.
Ludność czeska tworzyła większość mieszkańców osady i jej okolicy do połowy XIX w., gdy duża grupa Czechów wyjechała w głąb Rosji. Część mieszkańców przeniosła się również do Żyrardowa, gdzie dobrze rozwinął się przemysł włókienniczy.
Jak podaje Alois Vojtech Sembera (1807–1882), znany czeski lingwista, pisarz i krytyk literacki w pracy Mnoho–li jest Cechu, Moravanu a Slovku a kde obyvaji (Praha, 1876), w Zelowie, Ujeździe (Łaskim) i okolicznych osadach żyło 4000 Czechów. W Żyrardowie natomiast było 400 czeskich tkaczy.
Po zakończeniu I wojny światowej i utworzeniu niepodległego państwa Czechów i Słowaków, nastąpiła kolejna fala migracji zelowskich Czechów. Opuszczali miejscowość i wracali do starej ojczyzny. Z możliwości reemigracji do Czechosłowacji w 1922 roku skorzystało kilkaset osób. W okresie międzywojennym sporo Czechów przeniosło się też na Wołyń lub opuściło Zelów w poszukiwaniu lepszych warunków bytowych do Łodzi i Żyrardowa. Na ich miejsce zaczęli napływać Polacy, Niemcy i Żydzi. Każda narodowość posiadała własną religię. Jeszcze przed wybuchem wojny żyło w Zelowie i okolicy ok. 6000 Czechów.
Po zakończeniu II wojny światowej, w wyniku konfliktów narodowościowych, wyznaniowych i majątkowych, liczba zelowskich Czechów jeszcze bardziej zmalała. Do Czechosłowacji wyjechało ok. 3500 miejscowych Czechów. Zanikły wyznania: wolnego kościoła ewangelicko–reformowanego, metodyści, bracia czescy i morawscy oraz mojżeszowe. W chwili obecnej ludność miasta tworzą wyznawcy czterech wyznań: rzymskokatolickiego, ewangelicko–reformowanego, chrześcijan baptystów i ewangelicko–augsburskiego. Narodowość czeską deklaruje około 500 mieszkańców. Język czeski zna jednak tylko starsza generacja ludności.
W mieście działają sławne „Zelowskie Dzwonki”, zespół dziecięcy, który jako jedyny w Polsce gra na ręcznych dzwonkach. Zespół działa przy parafii ewangelicko–reformowanej a jego dyrygentem była dotychczas Wiera Jelinek, pierwsza kobieta w historii Kościoła ewangelicko–reformowanego w RP ordynowana na pastora.
W 1954 roku Zelów otrzymał prawa osiedla, a trzy lata później (1957) prawa miejskie.
Mimo upływu czasu do dziś zachował swój dawny charakter, który mu nadali koloniści z Czech. Bracia czescy przynieśli ze sobą na osiedlone tereny cenne tradycje kultury materialnej, zwłaszcza rękodzieła i budownictwa ludowego, charakterystycznego dla obszarów pogranicza czesko–niemiecko–śląskiego. Jest największym ośrodkiem mniejszości czeskiej w Polsce, którą wg Narodowego Spisu Powszechnego 2002 deklarowało 831 osób, z tego 386 osób posiadało obywatelstwo polskie.


Waldemar Ireneusz Oszczęda   

Artykuł ukazał się w wydaniu nr 43 (694) z dnia 29 Października 2010r.
 
Kontakt z TOP
Tomaszów Mazowiecki - baza wiedzy Biuro ogłoszeń
oglotop@pajpress.pl

Tomaszów Mazowiecki - baza wiedzy Dział reklamy
tel: 44 754 41 51

Tomaszów Mazowiecki - baza wiedzy Redakcja
tel: 44 754 21 21
top@pajpress.pl
Artykuły
Informator
Warto wiedzieć
Twój TOP
TIT - rejestracja konta Bądź na bieżąco.
Zarejestruj konto »