Najważniejsze bitwy i potyczki powstania styczniowego na ziemi opoczyńskiej (cz. 1)

Przed stupiędziesięciu laty Polska była świadkiem wielkiego zrywu narodowego ? powstania styczniowego (1863?1864 r.). Do dziś na ziemii opoczyńskiej odnaleźć można mnóstwo śladów tej, tragicznej w skutkach, walki o zrzucenie jarzma niewoli i odzyskanie niepodległości. Różne pomniki stojące w leśnych ostępach, samotne stare krzyże na rozstajach dróg i pośród pól oznaczają zapomniane mogiły bezimiennych bohaterów powstania. Obowiązkiem naszym jest pamiętać o tych, którzy za cenę własnego życia złożonego w ofierze na ołtarzu ojczyzny, walczyli o naszą niepodległość i byt narodowy. Warto więc przypomnieć niektóre starcia i walki powstańców styczniowych na terenie byłego powiatu opoczyńskiego, który do 1866 roku znajdował się gubernii radomskiej. Tworzyły go trzy okręgi: konecki, opoczyński i szydłowiecki. W granicach powiatu znajdowały się m.in. takie miejscowości jak Klwów, Skrzynno, Szydłowiec na wschodzie oraz Odrowąż, Radoszyce, Przedbórz na południu.
Według dostępnych źródeł historycznych, zwłaszcza opracowania Stanisława Zielińskiego, bibliotekarza Muzeum Narodowego w Rapperswil, powstańcy styczniowi stoczyli na ziemi opoczyńskiej wiele potyczek i bitew z Rosjanami. Wiele z nich trafiło na karty historii Polski, jak choćby zwycięska bitwa pod Ossą.
Przede wszystkim należy wspomnieć następujące starcia:

4 lutego 1863 r. ? Opoczno
Po wyjściu z miasta 31 stycznia 1863 załogi rosyjskiej w sile 2 rot piechoty, Opoczno zajął oddział powstańczy Józefa Łakińskiego (1831?1863). Po krótkim postoju Józef Łakiński udał się następnie w lasy opoczyńskie w okolicy Drzewicy i Przysuchy. Na wieść o porażce i odwrocie oddziałów gen. Mariana Langiewicza spod Wąchocka, Łakiński rozpuścił swój oddział, za co oddany został pod sąd. Część powstańców nie zrezygnowała jednak zwalki i dołączyła do oddziału Antoniego Jeziorańskiego.
Łakiński natomiast kontynuował walkę z zaborcą w powiecie gostynińskim (mazowieckie), gdzie 15 maja 1863 r. poległ pod Kunkami.
Oddziały rosyjskie dowodzone przez majora Dońca?Chmielnickiego 9 lutego 1863 ponownie wkroczyly do Opoczna.

10 lutego 1863 ? Studzianna
Z mazowieckiego przybył w opoczyńskie Antoni Jeziorański ze swoim oddziałem, liczącym 466 strzelców, 197 konnych i 885 kosynierów, rozłożył się obozem w Studziannej pod klasztorem ojców filipinów. Do obozu przybyli jeszcze inni powstańcy z rozproszonych wcześniej przez Rosjan oddziałów. Dowódca zajął się więc reorganizacją i ćwiczeniem oddziału. Jednocześnie przeprowadzał zwiad okolicy i starał się namawiać chłopów do wstępowania w szeregi powstańcze. Rozprawił się też z uzbrojoną bandą, która przeprowadzała napady i teroryzowała okolicę.
Ze względu na powiększającą się liczbę żołnierzy, Jeziorański zmuszony był do podziału jednostki na kilka mniejszych grup, pododdziałów. Obóz Jeziorańskiego wytropiony został przez kozaków z połączonych jednostek majora Dońca?Chmielnickiego i Zwierowa. Wkrótce na wzgórzach górujących nad miejscowością pojawiła się jazda kozacka, która zaraz po przybyciu rozpoczęła ostrzeliwanie obozu powstańczego na odległość. Jeziorański na ostrzał z dystansu, odpowiedział wysłaniem na kozaków jazdy. Powstańcy niepostrzeżenie podeszli z dwóch kierunków pod pozycje nieprzyjacielskie i przeprowadzili niespodziewany atak na zaskoczonych Rosjan, zakończył się sukcesem. Brawurowe uderzenie Polaków zmusiło Moskali do bezładnej i pospiesznej ucieczki w kierunku Tomaszowa Maz. Rosjanie jednak wkrótce opamiętali się i wrócili pod Studziannę. Powstańcy ponownie ich pobili i zmusili do wycofania się. Jeziorański 12 lutego 1863 roku opuścił Studziannę i wyruszył na Przedbórz, który zajął trzy dni później.

22 kwietnia 1863 ? Gielniów
Wiosną 1863 r. operowali w opoczyńskiem: ?Bończa?, Czachowski, Wiśniewski. Pułkownik Kazimierz Błaszczyński ?Bończa? zorganizował w dwa tygodnie oddział konny liczący ok. 200 jeźdźców, pełniacy rolę żandarmerii powstańczej.
22 kwietnia 1863 jazda Bończy w sile 54 konnych puściła się w pogoń za pobitą przez Czachowskiego pod Stefanowem piechotą rosyjską dowodzoną przez majora Pleskaczewskiego. Jazda powstańcza dogoniła ściganego nieprzyjaciela w sile ok. 300 żołnierzy i nawiązała z nim kontakt bojowy pod Gielniowem. Rosjanie próbowali się bronić pod miejscowym cmentarzem. Utworzyli czworobok obronny. Polacy jednak szybko ich rozpędzili przeprowadzając trzykrotną szarżę na ich pozycje. W boju zabitych zostało 8 Rosjan a 1 dostał się do niewoli. Powstańcy mieli tylko trzech lekko rannych.

27 kwietnia 1863 r.? Przysucha, powiat opoczyński
Oddział Bończy ponownie starł się z Rosjanami i zwyciężył.

8 czerwca 1863 r. ? Rusinów
Oddział Czachowskiego w liczbie 400 ludzi bronił się przed atakami napierających na niego Rosjan. Powstańcy kilkakrotnie odparli szarże jazdy i ataki piechoty nieprzyjaciela. Następnie z niewielkimi stratami skierowali się dalej na południe.
Pod Rusinowem starła się też z Rosjanami kawaleria powstańcza Bończy, ale została zmuszony do szybkiego odwrotu na południe guberni radomskiej.

9 czerwca 1863 r. ? Niekłań
Dzień po walce pod Rusinowem, Czachowski ponownie musiał się bronić w marszu przed otaczającymi go zewsząd Rosjanami i odpierać ciągłe ataki kozaków pod Hutą Przysuską, Niekłaniem i Czarną.

13 czerwca 1863 ? Przysucha
Oddział Bończy zmierzający w kierunku krakowskiego starł się najpierw pod Rusinowem z oddziałem majora Pleskaczewskiego przed którym ustąpił na południe. Pod Przsuchą ponownie został zaatakowany przez inny oddział rosyjski. W tej sytuacji Bończa zmuszony był iść na Góry w krakowskiem przez Chroberz i Pińczów.
Waldemar Ireneusz Oszczęda

Źródła:
? Bitwy i potyczki 1863?1864 ? na podstawie materyałów drukowanych i rękopiśmiennych Muzeum Narodowego w Rapperswilu opracował Stanisław Zieliński, bibliotekarz muzeum, Muzeum Narodowe w Rapperswilu, Rapperswil 1903
? Lidia Świątek: Z dziejów Powstania Styczniowego na Ziemi Opoczyńskiej, http://opoczno.republika.pl/pstyczniowe.html