Moralność i skuces

Niektórzy psycholodzy żywią przekonanie, że na pewnym poziomie zamożności, władzy, gwiazdorstwa, biznesu, moralność tylko utrudnia funkcjonowanie. Być może osiągnięcie sukcesu wymaga omijania utartych ścieżek i wyrastania poza gorset norm moralnych, do których stosuje się większość ludzi?
Wiele w psychologii zrobiono, aby sprawdzić te przekonania. Nie jest to proste, w końcu nikt otwarcie nie przyzna, że jest człowiekiem amoralnym, zresztą nie wiadomo czy takie wyznania byłyby wiarygodne. Dlatego musimy tu polegać na pomysłowości eksperymentatorów i przymknąć oko na dziwaczność niektórych badań.

Niemoralne eksperymenty
Jak badano moralność ludzi nieprzeciętnych? W pewnym eksperymencie psycholodzy obserwowali z ukrycia, jacy kierowcy najczęściej łamią przepisy ruchu drogowego: nie dostosowują się do znaków drogowych, zakazów prędkości, czy przejeżdżają skrzyżowanie na czerwonym świetle. Zakładano, że kierowcy drogich aut będą częściej łamać ograniczenia.
W innym eksperymencie sprawdzano zachowania ludzi, którzy myślą, że nikt ich nie obserwuje. Czy ludzie nieprzeciętni zachowują się niekonwencjonalnie? Na przykład dłubią w nosie lub sikają do umywalek?
Wszystkie te badania nie wyłowiły różnic między ludźmi sukcesu a innymi. Kierowcy drogich samochodów wcale nie łamią przepisów częściej (ale też nie rzadziej) niż inni. Profesorowie uniwersytetów niestandardowo używają umywalek tak samo często (albo raczej rzadko) jak robotnicy fizyczni czy księgowi.

Błąd w szukaniu
Czy to oznacza, że ludzie sukcesu nie różnią się pod względem moralnym od innych? Niekoniecznie. Być może bowiem źle szukamy? W końcu to, że ktoś jeździ drogim samochodem wcale jeszcze nie musi oznaczać, że wybija się jakoś ponad przeciętność, a łamanie przyjętych konwencji wcale nie musi być związane z moralnością.
Na szczęście możemy stworzyć bardziej wyrafinowane plany badań, ponieważ dysponujemy testami, diagnozującymi poziom rozwoju moralnego.

Amoralna moralność
Okazuje się, że w takich testach ludzie wybitni wypadają inaczej niż przeciętne osoby. Większość normalnych, dojrzałych ludzi akceptuje normy, które obowiązują w ich świecie i przeważnie stara się do nich stosować. Po prostu uważamy, że morderstwo, oszustwo, gwałt, krzywdzenie innych są złe.
Ludzie wybitni traktują jednak normy moralne inaczej (badania przeprowadzano na wybitnych przywódcach politycznych). Okazuje się, że można ich podzielić na dwie osobne grupy. Pierwsza składa się z ludzi zdecydowanie amoralnych. Są oni pozbawieni poczucia winy, traktują zasady moralne jedynie jako narzędzie, które mogą wykorzystać, aby osiągnąć swoje cele. W głębi duszy nie uznają jednak żadnych zasad.
Druga grupa, to ludzie, którzy rozumieją i przyjmują normy moralne w sposób o wiele głębszy niż reszta. Ci ludzie nie przyjmują norm bezrefleksyjnie, rozmyślają nad nimi, ostatecznie odkrywając uniwersalne, ponadczasowe zasady moralne, które wykraczają daleko poza konkretne warunki społeczne, w których żyją. Dlatego te osoby mają często poczucie misji społecznej do spełnienia i odpowiedzialności za to, jak wygląda świat, w którym żyją.
Na koniec warto dodać, że ustalenia dotyczą przede wszystkim ?mężczyzn sukcesu?. Wybitne kobiety mogą funkcjonować pod względem moralnym zupełnie inaczej niż mężczyźni.