Mniejszość romska w Polsce ? opis sytuacji (cz. V)

Perelka 2007 (ze zbiorów autora)

Bezpieczeństwo, zagrożenie przestępstwami popełnianymi na tle etnicznym
Romowie, zwani Cyganami lub Egipcjanami, pojawiając się w Europie w początkach XIV w., przez pierwsze dwa stulecia nie spotykali się z niechęcią i dyskryminacją. Nieśli ze sobą legendę biblijnego pochodzenia uciekinierów z Egiptu oraz pokutniczego celu wędrówki. Europa, którą w średniowieczu przemierzały wyprawy krzyżowe, armie władców feudalnych, bractwa pokutujących pielgrzymów, wędrowni handlarze, cyrkowcy, artyści i inni, tzw. ludzie luźni, przyjęła kolejnych wędrowców z zainteresowaniem i bez niechęci. Dowodzą tego liczne świadectwa i dokumenty z tego okresu ? listy przewodnie, informacje kronikarzy miejskich o pomocy udzielonej taborom, akta sądowe, w których Romowie występują jako pełnoprawna strona sprawy i inne. Szybko okazało się jednak, że twierdzenie o chrześcijańskich korzeniach Romów jest mocno przesadzone, a ich wędrowne życie ? rzekome pielgrzymki ? zaczęto traktować jako włóczęgostwo. Odmienność i obcość, również antropologiczna, paranie się wróżbą i tresurą zwierząt rodziły u współczesnych podejrzenia o konszachty z siłami nieczystymi.
Od XVI wieku zaczyna się wielosetletni okres prześladowań Romów w Europie. Okres ścigania brutalnymi ustawami wymierzonymi w wędrownych Romów, aktami banicyjnymi, akcjami przymusowego osiedlenia i wynarodowienia. Po sześciu wiekach obecności Romów w Europie polityka hitlerowskich Niemiec doprowadziła do zagłady blisko połowy populacji europejskich społeczności cygańskich ? Romów, Sinti, Manuś. Prześladowania nie zakończyły się wraz z II wojną światową. Kraje ?demokracji ludowej? politykę asymilacji prowadziły pod hasłami równości i budowania jednorodnego socjalistycznego społeczeństwa. Przymusowo osiedlono tych ?aspołecznych? Romów, którzy jeszcze wędrowali. Zmuszano ich w ?akcjach produktywizacyjnych? do podjęcia pracy w zawodach, które często kłóciły się z etosem wędrujących Romów. Także niektóre demokracje zachodnie prowadziły ukrytą politykę asymilacyjną. Sterylizowano kobiety, rodzicom odbierano dzieci, przymusowo umieszczano je w internatach.
Romowie pojawili się na terenach państwa polskiego w początku XV wieku. Nieliczne, niestety, ślady wskazują, że podobnie jak w Europie zachodniej przyjęto ich życzliwie. Byli wolnymi obywatelami, właścicielami majątków, rzemieślnikami.
Pierwszą ustawę skierowaną przeciw Romom zaczynającą się zdaniem Cygani, albo ludzie niepotrzebni, będą przez nas z ziemie wywołani i na potem nie mają być do niej przyjmowani uchwalono na Sejmie Walnym Koronnym w 1557 r. Kolejne ustawy wydawano z dużą regularnością, jednocześnie jednak nie realizując ich lub wręcz prowadząc politykę sprzeczną z ich dyskryminacyjnym duchem (czego dowodem są zwierzchnicy cygańscy z nadania królewskiego). Efektem tolerancji był masowy ruch ucieczkowy do Polski z państw niemieckich, brutalnie realizujących prawa antyromskie. Dzisiejsi Romowie należący do grupy Polska Roma to potomkowie ?niemieckich? uciekinierów.
Ostatnim aktem prawnym I Rzeczypospolitej, który miał określić nową politykę romską, był opracowany w oparciu o Konstytucję 3 maja i wydany w 1791 r. Uniwersał Komisji Obojga Narodów. Dokument ten gwarantował Romom wolność i opiekę prawa.
Wraz z upadkiem państwa polskiego dla Romów rozpoczął się najdłuższy okres prześladowań, rozdzielony krótkim okresem dwudziestolecia międzywojennego. Szczególnie trudny był czas zagłady porrajmos ? romskiego Holacaustu oraz okres PRL, gdzie względne bezpieczeństwo osobiste wiązało się z procesem przymusowego osiedlenia i produktywizacji wędrownych Romów. Przymusowe osiedlenie ? prowadzone od 1952 r. i uwieńczone zmasowaną akcją w 1964 r. ? spowodowało nieodwracalne zmiany w życiu i świadomości tych Romów, którzy swą tradycję i kulturę wykształcili na wielosetletnich trasach wędrówek. Wędrówek, których nie przerwały nawet najbrutalniejsze działania państw zaborczych. Dopiero zmasowanymi działaniami administracyjno karnymi udało się to władzom PRL?u.
III Rzeczypospolita traktuje Romów jako pełnoprawnych obywateli. Uznając społeczność romską za mniejszość etniczną, otacza ją szczególną opieką prawną.
Ochrona prawna romskiej mniejszości etnicznej nie oznacza jednak braku niechęci ze strony nieromskich współobywateli. Dowodem tej niechęci są pojawiające się ze stałą regularnością doniesienia mediów o kolejnych konfliktach i incydentach w Kętach, Żywcu, Łodzi, Pabianicach, Ciechocinku, Czańcu, Dębicy, Zabrzu, Koszelówce i innych miejscach oraz w łagodniejszej postaci, codzienne przykrości jakie bywają udziałem Romów w urzędach, sklepach, na ulicach polskich miast.
Według Komendy Głównej Policji, Romowie nie są jednak częstymi ofiarami przestępstw, zaś przestępstwa na nich popełniane spotykają się z szybką reakcją Policji. Mimo to, ze strony Romów pojawiają się skargi na opieszałość lub skargi zarzucające niektórym funkcjonariuszom dyskryminowanie Romów. Może to wynikać z wieloletniego doświadczenia, które każe unikać otwartych konfliktów, jak i jakichkolwiek kontaktów z przedstawicielami władzy, nawet w sytuacji ewidentnej krzywdy. Zawód policjanta ? hałado ? jest zaliczany przez większość Romów do kategorii tabuistycznie ?nieczystych? i zakazanych zawodów, co zdecydowanie utrudnia współpracę policji z Romami. Policja podejmuje jednak próby organizowania spotkań z przedstawicielami Romów w celu omówienia występujących problemów i zagrożeń. Szczególnie ważne wydaje się w tej sytuacji przygotowanie policjantów do pracy w środowisku romskim. Wiedza policjantów na temat specyfiki, kultury, tradycji Romów i ograniczeń jakie z niej wynikają, może być szansą na przełamanie, częstej niestety, obopólnej niechęci.
W ewidentnych i dobrze udokumentowanych przypadkach Romowie mogą domagać się respektowania przynależnych im praw obywatelskich, powołując się na przepisy Konstytucji RP, szczególnie art. 32 zakazujący dyskryminacji z jakiejkolwiek przyczyny, a także przepisy zawarte w kodeksie karnym, kodeksie postępowania karnego, kodeksie postępowania administracyjnego, Kodeksie postępowania cywilnego. Dotąd jednak nie było przypadku, aby Romowie zdecydowali się na wszczęcie formalnego postępowania w sprawie o dyskryminację. Może to wynikać z niskiej świadomości prawnej Romów, niechęci do kontaktów z prokuraturą oraz niewiary w skuteczność drogi administracyjnej lub sądowej.