tygodnik opoczyński
Baza firm
 
Ciekawostki

  Czesi i Morawianie w bitwie pod Grunwaldem

 
Waldemar Ireneusz Oszczęda

Zakończona klęską Zakonu Najświętszej Maryi Panny, zwanego krzyżackim, bitwa pod Grunwaldem była największą bitwą średniowiecza. Wzięło w niej udział po obu stronach ponad 50 tys. uczestników, z których znaczną część tworzyli zaciężni pochodzący z różnych zakątków ówczesnej Europy. W oddziałach zaciężnych znalazło się wielu najemników zwerbowanych w północnej części Czech, Moraw, Śląska i Łużyc. Większość z nich wzmocniła szeregi wojsk krzyżackich, do których trafiło ogólnie ponad pięć tysięcy zaciężnych, a z tego prawie cztery tysiące z nich wzięło bezpośredni udział w bitwie. Przypuszcza się, że Czesi i Morawianie stanowili grupę ok. 3000?3200 najemników, będących na krzyżackim żołdzie. Zubożeni, trudniący się często grabieżą i napadami feudałowie, chętnie zaciągali się do służby w bogatym zakonie krzyżackim. Przy czym w czasach średniowiecza nie było to niczym wyjątkowym i niemoralnym.
Obce rycerstwo i zaciężni tworzyli zastępy sześciu, ze wszystkich pięćdziesięciu jeden, chorągwi krzyżackich. Większość z nich walczyła w chorągwi św. Jerzego, dowodzonej przez Krzysztofa von Gersdorfa (Kerzdorffa). Najemnicy z krain czeskich i Moraw byli także w szeregach dwudziestej dziewiątej i pięćdziesiątej chorągwi krzyżackiej. Wśród mnóstwa feudałów z północnych Czech, Moraw i ziem śląskich znajdował się również młody Jan Me?stecky? z Opoc?na.
Jan Me?stecky? z Opoc?na (określany też jako jako Jan Me?stecky? młodszy), był ostatnim przedstawicielem czeskiego rodu szlacheckiego ?z Dobrus?ky i Opoc?na? oraz jednym z najważniejszych przedstawicieli tzw. Stronnictwa Opoczeńskiego, skupiającego niektórych katolickich feudałów z Czech Północnych, przeciwników husytyzmu. Pochodził z niezbyt zamożnej rodziny feudalnej. Jego ojcem był Szczepan (Stefan) z Opoc?na, matką natomiast Katarzyna (Kachna) z Bergova.
Ponieważ Szczepan z Opoc?na zamordowany został wraz z kilkoma innymi ulubieńcami króla niemieckiego i czeskiego Wacława IV Luksemburskiego w 1397 roku, to Jan Me?stecky? na pewno urodził się jeszcze przed tym właśnie rokiem. Zmarł w 1432 roku. W skład jego dóbr rodzinnych wchodziło miasteczko Her?manu?v Me?stec i zamek Opoc?no (przypuszczalnie od 1413 roku). Ze stryjem Janem z Frymburka, będącym jego opiekunem, był również współwłaścicielem położonego w pobliżu Opoc?na miasteczka Dobrus?ka.
Wraz ze swoją drużyną złożoną z ośmiu kopii i jednego strzelca, walczył w 1410 roku pod Grunwaldem w szeregach wojska krzyżackiego. Podczas bitwy został wzięty do niewoli. Wolność odzyskał dopiero na wiosnę 1412 roku i powrócił do majątku w Czechach Północnych. Od tego czasu działał tylko w rodzinnym kraju. Wkrótce po powrocie z różnym skutkiem włączył się w wir wewnętrznych sporów i konfliktów feudalnych. Prowadził liczne wyprawy łupieżcze. 1 listopada 1415 roku napadł na klasztor w Opatovicach. Opata poddał torturom i zamęczył na śmierć.
Po rozpoczęciu rewolty i wojen husyckich, wraz z innymi feudałami katolickimi został sprzymierzeńcem Zygmunta Luksemburskiego, króla czeskiego i węgierskiego. Stał się czołowym przedstawicielem skierowanego przeciwko husytom Stronnictwa Opoczeńskiego. Wiódł potyczki z husytami w okolicy Opoc?na. Na początku 1421 roku napadł na opanowane przez zwolenników Jana Husa Pr?elouc?, które następnie zdobył. Zabił przy tym mnóstwo nieprzyjaciół. Jeńców wziętych do niewoli bezlitośnie rozkazał wrzucić do szybów kopalnianych przy Kutnej Horze. Z silnym oddziałem wojskowym, oblegał zajęte przez taborytów miasto Chote?bor?. Obrońcom miasta obiecał w przypadku poddania się, zachowanie życia i swobodne jego opuszczenie. Słowo złamał. Po otwarciu bram miasta zamordował około tysiąca nieprzyjaciół. Na rynku przeprowadził też publiczną egzekucję dowódcy obrońców i dwóch księży husyckich.
Później jednak szala zwycięstwa przechyliła się na stronę husytów. Jan Me?stecky? zmuszony był uciec i schować się przed nimi za murami Chrudima, gdzie bronił się i negocjował. W końcu jednak skapitulował i poddał się. W obawie przed zemstą przeciwnika prosił o przebaczenie. Przeszedł na stronę husytów. Wraz z nimi wziął nawet udział w wyprawie wojennej i oblegał Jarome?r?. W kilka miesięcy później zdradził husytów i ponownie przeszedł na stronę katolików. Na wieść o wiarołomności Jana Me?steckiego, mieszkańcy Pragi wywiesili publicznie jego chorągiew na pręgierzu stojącym na rynku Starego Miasta.
Me?stecky? zrzekł się przed biskupem przekonań husyckich. Przysiągł wierność królowi Zygmuntowi Luksemburskiemu, pod którego chorągwiami wziął udział w kolejnej nieudanej krucjacie.
W 1422 roku należący do Jana Me?steckiego zamek Opoc?no oblegały krótko oddziały husyckie dowodzone przez Zygmunta Korybutowicza, księcia litewskiego i bratanka Władysława Jagiełły. Po kilku dniach jednak odeszły w obawie przed nadejściem wojsk feudaułów śląskich. Rok później Jan Me?stecky? poniósł klęskę w potyczce z oddziałem, którym dowodził legendarny przywódca husytów Jan Z?iz?ka z Trocnova. W tym samym roku odnotowano jego obecność na dworze króla Zygmunta Luksemburskiego w Koszycach. Latem lub jesienią 1423 roku przeprowadził udany najazd na przedmieście Hradec Kra?love?. Uczestniczył też w zjeździe czeskich feudałów oraz w spotkaniu obydwóch obozów religijnych zakończonym porozumieniem o przerwaniu działań wojennych na okres jednego roku.
W 1424 roku zwolennicy Stronnictwa Opoczeńskiego ponieśli kolejną klęskę. Rok później husyci przeprowadzili wielką ofensywę, podczas której zdobyli m.in. należący do Jana Me?steckiego zamek Opoc?no. Warownię splądrowali i zburzyli w wyniku czego straciła swoje znaczenie. Me?stecky? utracił też większość swoich majątków z wyjątkiem dworu Popice. Na szczęście dla siebie, podczas ataku na zamek Opoc?no, przebywał poza jego murami. W 1427 roku aktywnie włączył się do nieudanej próby przewrotu i zajęcia Pragi. W 1429 po dwóch latach oblegania utracił zamek Lichnice (Lichtenburk). Utrata dóbr zmusiła go do negocjacji z husytami i doprowadziła do ponownego przejścia na husytyzm. Na wiosnę 1430 roku służył więc znów u husytów i brał udział w ich kampaniach wojennych. Rok później, po śmierci stryja, stał się wyłącznym właścicielem miasteczka Dobrus?ka oraz zamku Frymburk. Z dokumentów historycznych wynika, że Jan Me?stecky? nie był lojalny w stosunku do husytów i sprzyjał ich nieprzyjacielom. W końcu życia popadł w długi i zmarł w nich w 1432 roku.
Zachowane dokumenty i czeskie źródła historyczne niezbyt pochlebnie oceniają postać i charakter Jana Me?steckiego z Opoc?na, ponieważ w swoim życiu kierował się bardziej względami materialnymi niż moralnymi. Ze względu na zdrady, których się dopuścił, obdarzony został przydomkiem ?Chorągiewka?.

* * *
Przygotowania do wielkiej wojny polsko?litewsko?krzyżackiej rozpoczęły się na długo przez 15 lipca 1410 r. Już w 1409 roku obydwie strony rozpoczęły nabór ochotników wśród rycerstwa z krajów sąsiednich, zwłaszcza Królestwa Czech. Pozyskiwaniem najemników dla wojsk polskich zajmował się Zawisza Czarny z Garbowa. W celu spełnienia misji zwrócił się z prośbą o pomoc do Lacka z Kravar?, pieczętującego się herbem Odrowąż. Wspominany morawski feudał, utrzymujący bardzo dobre stosunki z polskim dworem królewskim, piastował w tym czasie urząd najwyższego nadwornego ochmistrza i burgrabiego (kasztelana). Przypuszczalnie też był spokrewniony z polskim rodem Odrowążów. Chętnie więc doprowadził do spotkania Zawiszy z Janem Sokołem z Lamberka, przyszłym dowódcą zaciężnych z Czech i Moraw walczących pod Grunwaldem w chorągwi św. Jerzego. Lacek z Kravar? i Jan Sokół przystali na propozycję Zawiszy i wstąpili do służby wojskowej u polskiego króla. Przeprowadzili zaciąg, w którym udało im się pozyskać przypuszczalnie 3000?4000 zaciężnych, z tego około 1500 rycerzy (inne źródła podają tylko 1500 zaciężnych).
Najemnicy z Czech, Moraw i Śląska utworzyli chorągwie wojsk polsko?litewskich: czwartą ? św. Jerzego, czterdziestą dziewiątą ? Jana Jenczykowica i pięćdziesiątą prowadzoną przez Gniewosza z Dalewic. Część rycerstwa z królestwa czeskiego znalazła się również w szeregach drugiej chorągwi ?gończej? prowadzonej przez Jędrzeja z Brochocic, herbu Ossorya. Walczył w niej np. młody rycerz Zikmund Pykna z Lichtenburka, który prawdopodobnie zginął pod Grunwaldem. Niektórzy rycerze, np. Jan Sokół z Lamberku i Jan Z?olava (pol. Solawa) z Tovac?ova, byli członkami trzeciej chorągwi przybocznej (nadwornej) króla, prowadzonej przez Jędrzeja Ciołka z Żelechowa (herbu Ciołek) i Jana ze Sprowy (herbu Odrowąż). Opis chorągwi zaciężnych daje Jan Długosz w dziele Annales seu cronicae incliti Regni Poloniae ? Roczniki, czyli kroniki słynnego Królestwa Polskiego.
O czwartej chorągwi, spod znaku św. Jerzego, warto wiedzieć, że sformował ją wspominany wcześniej Jan Sokól z Lamberka. W jej szeregach znajdowali się zaciężni między innymi z zamków: Rabs?tejn, Lamberk, Holoubek i Kravi Hora. Sokół przybył z chorągwią posiadającą około 1500 jeźdźców do Polski w kwietniu 1410 roku. Wkrótce po przyjeździe pomógł Polakom w zdobyciu Koronowa. W tym czasie chorągwią dowodził wspólnie ze Stanisławem z Dobre? Vody. W czasie bitwy grunwaldzkiej chorągiew prowadził do boju rycerz Zbyslav z Tvorkova zwany Zbysla?vek. Jej chorążym był pewien Jan Sarnovsky?, który po tchórzliwej ucieczce z pola bitwy stracił sławę i honor.
Jeszcze przed początkiem bitwy trzystu zaciężnych ze wspominanej chorągwi, próbowało opuścić obóz królewski bez wiedzy i zezwolenia króla. Powodem ich nagłego odejścia miało być niezapłacenie żołdu. Być może uczynili tak z tchórzostwa lub po przekupstwie Krzyżaków. Zatrzymani zostali jednak przez Mikołaja Trąbę, podkanclerzego koronnego i wrócili na opuszczone stanowiska.
Chorągiew św. Jerzego zajmowała pozycje na skrzydle wojsk polsko?litewskich. Wkrótce po odwrocie Litwinów ustąpiła z pola bitwy. Wiedziona przez chorążego Jana Sarnowskiego schowała się w lesie i nie chciała wrócić do walki. I znów po ostrych wyrzutach Mikołaja Trąby, zarzucającym rycerzom brak odwagi i wiaromołomność, zaciężni powrócili do bitwy. Jan Sarnovsky? odsądzony został, jak napisał Jan Długosz:
?od czci i wiary. Kiedy po wojnie wracał z Królestwa Polskiego, własna żona nie chciała go przyjąć ani na zamku, ani do łoża małżeńskiego, wyrzucając mu tchórzostwo i ucieczkę. Wkrótce też zmarł w hańbie.
Czterdziestą dziewiątą chorągiew Jana Jenczykowica sformował Lacek z Kravar?. Tworzyli ją przeważnie członkowie jego drużyny i załóg zamkowych. Walczyła pod znakiem Odr?ivous, czyli Odrowąż, będącym znakiem rodowym feudałów z Kravar?. Prowadził ją Jan Helm, dowódca drużyny Lacka i późniejszy burgrabia miasta Stary? Jic?in.
W pięćdziesiątej chorągwi Gniewosza z Dalewic znajdowali się rycerzy zaciężni z Polski, Czech, Moraw i ziem śląskich.
Wiadomo, że wśród Czechów walczących pod Grunwaldem był też Jan Z?iz?ka z Trocnova, późniejszy sławny przywódca i strateg taborytów, czeski bohater narodowy. Podobno to właśnie pod Grunwaldem zetknął się z wykorzystaniem wozów taborowych jako ruchomych murów. Ten oryginalny sposób walki udoskonalił w czasie walk taborytów (stąd ich nazwa). Tutaj też zetknął się z używanym w wojsku polskim i litewskim buzdyganem.
Większość historyków zgodna jest co do tego, że Z?iz?ka walczył po stronie polskiej. Przypuszczalnie w chorągwi św. Jerzego utworzonej przez Jana Sokola, z którym przybył do Polski. Od Jana Sokola mógł nauczyć się prowadzenia walki z wykorzystaniem specyfiki terenu i z przeważającym liczebnie nieprzyjacielem. Jako podkomendny Sokoła brał udział w zdobyciu zamku w Radzyniu Chełmińskim, gdzie później dowodził załogą. W związku z tym wydarzeniem wspomiany jest w kronikach Jana Długosza.
Jan Z?iz?ka i Jan Sokół przedstawieni są na znanym obrazie ?Po bitwie pod Grunwaldem (1410)? Alfonsa Muchy (1860?1939) w cyklu ?Epopeja słowiańska?. Potężna sylwetka Z?iz?ki widoczna jest też na sławnym obrazie ?Bitwa pod Grunwaldem? Jana Matejki.

* * *
W związku z bitwą grunwaldzką zetknąć się można z ciekawostką jakoby po bitwie Władysław Jagiełło podarował wielbłąda czeskim rycerzom przybyłym z posiłkami wojskom polskim. Podarowany wielbłąd stał się później częścią herbu Pilzna.
Rzeczywista historia wielbłąda w pilzneńskim herbie jest trochę inna. Faktycznie wspominany dwugarbny ssak był darem króla Jagiełły dla husytów, konkretnie sierotek, w podziękowaniu za ich pomoc w wojnie z zakonem krzyżackim. Stało się tak jednak dopiero w 1433 roku po kampanii polsko?husyckiej przeciwko Krzyżakom, zakończonej pokojem w Brześciu Kujawskim. Wtedy czeskie sierotki dowodzone przez Jana C?apka ze Sa?n dzielnie biły Krzyżaków i dotarły aż do Bałtyku. Podarowanego wielbłąda przywieźli do Czech i zabierali ze sobą na wyprawy wojenne. Podczas jednej z nich oblegali popierające Zygmunta Luksemburskiego Pilzno. Oblężonym udało się na wycieczce pojmać owego wielbłąda i wprowadzić triumfalnie do miasta jako cenną zdobycz wojenną. Sierotki po stracie ulubionego zwierzęcia skończyły obleganie i odeszły spod miasta. Wielbłąd został później podarowany mieszkańcom niemieckiej Norymbergi.
Na pamiątkę tego wydarzenia, król Zygmunt Luksemburski umieścił w 1434 roku wspominanego wielbłąda w herbie miasta. Od tego czasu Pilzno szczyci się w herbie złotym dwugarbnym wielbłądem na zielonym polu (pierwotnie niebieskim).





Jan Zizka z obrazu Jana Matejki Bitwa pod Grunwaldem




Alfons Mucha ? Po bitve u Grunwaldu




Herb Pilzna z wielbłądem



Artykuł ukazał się w wydaniu nr 3 (758) z dnia 20 Stycznia 2012r.
 
Kontakt z TOP
Tomaszów Mazowiecki - baza wiedzy Biuro ogłoszeń
oglotop@pajpress.pl

Tomaszów Mazowiecki - baza wiedzy Dział reklamy
tel: 44 754 41 51

Tomaszów Mazowiecki - baza wiedzy Redakcja
tel: 44 754 21 21
top@pajpress.pl
Artykuły
Informator
Warto wiedzieć
Twój TOP
TIT - rejestracja konta Bądź na bieżąco.
Zarejestruj konto »