Zdrowa metafizyka

Postawa życiowa, w której uważamy siebie za osobę kształtującą świat wokół nas jest przez psychologów traktowana jako jeden z ważnych elementów zdrowia psychicznego. Ta postawa objawia się poczuciem wpływu na warunki, w których się żyje, idzie w parze z różnymi miarami zdrowia fizycznego i psychicznego oraz redukuje ryzyko pojawienia się zaburzeń psychicznych m.in. depresji i lęku. Takie osoby uważają, że panują nad swoim życiem a ich dewizą jest wysiłek i praca.
Niestety, za to generalnie zdrowe poczucie sprawstwa można zapłacić wysoką cenę!

Działasz, czy obserwujesz?
Psycholodzy odkryli bowiem, że gdy ludzie uczestniczą w jakiejś sytuacji, to rozumieją ją zupełnie inaczej niż wtedy, gdy tylko ją obserwują. Na przykład gdy na kursie prawa jazdy widzimy, że ktoś źle wykonuje manewr, myślimy: No nie nauczył się albo Nerwy go zżerają. Przyczyn jego błędów szukamy przeważnie w umiejętnościach i cechach tej osoby. Gdy jednak sami popełniamy identyczny błąd, nie szukamy przyczyn w sobie, ale w okolicznościach: Ech te słupki ledwo widać. Kurczę, ale tu niewygodnie! Ten egzaminator mnie tak zestresował?
Gdy sami działamy, to przyczyn własnych reakcji poszukujemy w okolicznościach (Egzaminator mnie zdenerwował), jeśli jednak obserwujemy czyjeś działanie, to nasza uwaga skupia się na tej osobie i dlatego w jej cechach charakteru znajdujemy źródło jej reakcji (?Ten człowiek łatwo się denerwuje?).
Można powiedzieć ogólnie, że tam gdzie kieruje się nasza uwaga, tam znajdujemy wyjaśnienia tego, co się wokoło dzieje.

Autorefleksja
Oznacza to jednak, że gdy aktywnie działamy, a nasza uwaga kieruje się na zewnątrz, to możemy zatracić świadomość tego, że naszymi postępkami kierują w gruncie rzeczy nasze emocje i myśli!
Na przykład, gdy dziecko pyskuje do rodzica, a ten daje mu klapsa, to będzie uważać, że przyczyną tego klapsa jest pyskowanie dziecka. Rodzicowi umknie, że przyczyną klapsa są też jego własne cechy ? zdenerwowanie, brak pomysłów na inne oddziaływanie na dziecko itp.
I to jest właśnie koszt skutecznego działania: jeśli jesteśmy przede wszystkim ludźmi czynu, to w skrajnym przypadku możemy zatracić autorefleksję!
Podczas działania własna uwaga koncentruje się bowiem na warunkach zewnętrznych, odwracamy ją od własnej osoby. Po prostu przestajemy myśleć na własny temat, nie zastanawiamy się nad sobą, a więc tracimy ze sobą kontakt. Jesteśmy sprawni, ale możemy pozbyć się refleksji i działać jak robot czy maszyna.
A to bardzo wysoka cena. Zygmunt Freud był zdania, że człowiek, który sam siebie nie rozumie, jest jak ktoś, kto wyrzuca do śmieci listy od ukochanej osoby, bez czytania ich.

Plusy samoświadomości
Samoświadomość jest wybitnie ludzką cechą. Stanowi o naszym człowieczeństwie. Pozbycie się jej, utrata zmysłu metafizycznego i skłonności do ? być może nawet pustego ? filozofowania na temat własnego życia, może poważnie zubażać naszą psychikę i odbierać tym samym zdolność do przeżywania szczęścia i sensu życia.
Co warto więc robić? Pracusiom radzi się, aby nauczyli się leniuchować, aby przeznaczali jakąś porcję swojego czasu na marzenia, fantazjowanie i myślenie o sobie. Dla tych ludzi bujanie w obłokach może stać się źródłem prawdziwej przyjemności i wzbogacać ich psychikę.