Tajemnice ukryte w nazwach cz. LV

Drzewica leży na dawnym trakcie warszawsko?krakowskim, przy drodze z Opoczna do Nowego Miasta. W pobliżu znajduje się stacja kolejowa linii Tomaszów Mazowiecki ? Radom. Herb miasta i gminy Drzewica przedstawia w czerwonym polu złotą koronę o trzech kwiatonach nad dwiema srebrnymi rzekami. Dwie rzeki symbolizują Drzewiczkę i Brzuśnię. Korona pochodzi natomiast z herbu Ciołek, w którym stanowi oparcie dla klejnotu. Herb używany obecnie przez miasto i gminę wzorowany jest na przedstawieniu z pieczęci pochodzącej z XVIII wieku, przedstawiającej dwie (lub jedną) rzekę w godle i koronę nad tarczą. Według autora pracy na temat herbów, Henryka Seroki, pieczęć ta była w rzeczywistości szlachecka i przypisano ją miastu błędnie. Dodatkowo błędnie zinterpretowano koronę rangową nad tarczą jako element godła. Znana jest pieczęć używana w XVI?XVIII wieku (przyłożona do dokumentu z 1673 roku), która należała bezsprzecznie do miasta i widniała na niej postać biskupa z godłem herbu Ciołek u stóp.
Pierwsze wzmianki na temat miasta pochodzą z XIII wieku. W tym czasie, od księcia Konrada za wojenne zasługi otrzymał je komes Gosław, jeden z członków mazowieckiego rodu Ciołków. Był on protoplastą rodu Drzewickich, którzy przetrwali tu do połowy XVIII wieku.
Skoro wtedy była wzmiankowana, oznacza to, że Drzewica musiała powstać znacznie wcześniej. Wiadomo, że w tych okolicach istniało osadnictwo wczesnosłowiańskie. Świadczą o tym chociażby pozostałości wielkiej (teren ok. 20 ha otoczony wałami kamienno?ziemnymi) świątyni solarnej z czasów pogańskich w Gródku Leśnym w pobliżu Przysuchy. Ludność, która w znacznej liczbie gromadziła się w tym miejscu musiała pochodzić przecież z okolicznych osad.
Drzewica przechodziła kolejno w ręce: wojewody lubelskiego Hieronima Drzewickiego, jego siostry Konstancji Sołtykowej, od której dobra nabyli Szaniawscy, by następnie przekazać je baronom Reyskim.
Była wsią do 1429 roku, kiedy to nazajutrz po święcie Wniebowstąpienia Pańskiego, została miastem na skutek prośby Mikołaja Drzewickiego, sekretarza króla Władysława Jagiełły, jak również jego braci: Jana, Piotra, Jakuba i Klemensa. Nowe miasto otrzymało prawo magdeburskie i trzy jarmarki odbywające się na: św. Marka Ewangelisty, Boże Ciało i św. Łukasza. Tradycją stało się to, że każdy z nich trwał aż trzy dni.
Prawdziwy rozkwit Drzewicy miał miejsce w wieku XVI, za czasów najwybitniejszego z rodu Drzewickich, Macieja, pełniącego funkcję osobistego sekretarza króla Jana Olbrachta, kanclerza wielkiego koronnego króla Zygmunta Starego, biskupa włocławskiego następnie biskupa gnieźnieńskiego, prymasa Polski. Magnat ten przebudował istniejący gotycki zamek (o którym później) na renesansową rezydencję rodową.
W 1578 roku król Stefan Batory nadał kolejne dwa jarmarki, które miały miejsce na św. Wojciecha oraz na świętych Piotra i Pawła. Miasto i jego okolice zaczęły się wówczas jeszcze bardziej rozwijać. W sąsiedztwie Drzewicy powstały kopalnie piaskowca, rudy żelaznej, kuźnice, fryszerki i piece, w których wytapiano żelazo. Miasto posiadało natomiast słynne browary.
Do upadku miejscowego przemysłu przyczynił się najazd Szwedów w 1655 roku. Jednak w 1766 roku starosta kąkolnicki Filip Szaniawski otrzymał przywilej królewski na sprowadzenie fabrykantów i rzemieślników różnego kunsztu i na utworzenie z nich cechu, czyli tzw. konfraterni. Powstała wtedy fabryka pasów jedwabnych, która istniała w Drzewicy do 1820 roku. Dzięki jego staraniom powstał także wielki piec hutniczy urządzony według najnowszych zachodnioeuropejskich wymogów technicznych. Utworzono także szlifiernię do wygładzania lanego żelaza. Powstałe wówczas w Drzewicy przedsiębiorstwa produkowały oprócz żelaza w sztabach i szynach także rozmaite gotowe wyroby, takie jak piece, kowadła, płyty, kotły, naczynia kuchenne, a w razie potrzeby moździerze, armaty, bomby i kule. Podstawowe czynności wykonywali polscy rzemieślnicy, a prace pomocnicze ? chłopi w ramach obowiązkowej pańszczyzny. Obok przedsiębiorstw metalurgicznych rozwijały się tu również, organizowane na zasadach manufaktur, zakłady pojazdów, pasów kontuszowych, ceramiczne i tkackie. Swoje oddzielne warsztaty mieli tam także indywidualni rzemieślnicy, m.in. siodlarze i malarze. Za czasów Filipa Szaniawskiego zarysowały się w Drzewicy dwa ośrodki wytwórcze. Pierwszy, o charakterze metalurgicznym ulokowany był na przedmieściu, w tzw. Kuźnicach Drzewickich, a drugi w mieście, manufakturowy i drobnowarsztatowy.
W 1810 roku granice miasta zostały uszczuplone przez dwór, skutkiem czego było oderwanie pastwisk od ówczesnej granicy brzustowskiej. Z danych demograficznych z 1820 roku wynika, ze wtedy miasto składało się z 5 murowanych i 54 drewnianych domów, zamieszkałych przez 331 osób. W Drzewicy było wówczas po dwóch kowali i krawców, ośmiu szewców, ślusarz i kuśmierz. Odbywało się aż osiem jarmarków.
W 1827 roku córka Filipa Szaniawskiego, Ludwika Rajska, wydzierżawiła braciom Alfredowi i Duglasowi Ewansom, zakłady metalurgiczne w Kuźnicach Drzewickich, które w 1842 roku stały się ich własnością. Kolejnym właścicielem od 1867 roku była firma Lilpop, Rau i Lowenstein, następnie "Gerlach", a od 1893 roku, aż do chwili upaństwowienia, spółka akcyjna Kobylańscy. Obecnie zakłady te znane są jako "Gerlach", produkujące różnego rodzaju noże przeznaczone zarówno do celów przemysłowych jak i gospodarstwa domowego. Najstarsze budynki produkcyjne pochodzą z drugiej połowy XIX wieku. W 1869 roku Drzewica utraciła prawa miejskie.
8 września 1939 roku, w lesie Parchowiec pod Drzewicą miała miejsce krwawa potyczka, w której zginęło wielu polskich żołnierzy. Jesienią 1940 roku na polecenie okupanta ekshumowano ich szczątki i złożono je do wspólnej mogiły na cmentarzu w Drzewicy. W miejscu potyczki w lesie Parchowiec koło Zakościela stoi ufundowany przez mieszkańców Drzewicy granitowy obelisk z krzyżem Virtuti Militari. Mieszkańcy Drzewicy i okolicznych miejscowości corocznie składają hołd poległym za ofiarę życia złożoną w obronie ojczyzny.
W 1942 roku Niemcy zorganizowali w Drzewicy getto dla Żydów, które rok później zostało zlikwidowane. 15 października 1944 roku miała miejsce pacyfikacja ludności Drzewicy. Aresztowano około 300 osób, część wywieziono na roboty przymusowe, a część trafiła do obozów koncentracyjnych. 28 osób poniosło śmierć ? symbolizuje to pomnik na cmentarzu parafialnym. 1 stycznia 1987 roku Drzewica odzyskała prawa miejskie.
Pierwsze wzmianki na temat nazwy miejscowości pochodzą z XIII wieku, kiedy to książę Konrad I Mazowiecki nadał tak nazwaną wioskę wyżej wspomnianemu komesowi Gosławowi z rodu Ciołków za jego zasługi w walkach z Prusami. Z materiałów historycznych wynika, że w 1251 roku nazwę notowano jako Drzeuicza, w 1316 roku brzmiała ona Dreuycha, a w 1361 roku Dreuicia, w 1470 roku ewoluowała do Drzewiczy, by w 1508 roku być Drzevyczą, w 1511 roku wraca do formy Drzewicza, w 1523 roku przeobraża się na chwilę w Drzewczę, by w 1577 roku znów stać się Drzewiczą, a w 1789 roku osiągnąć obowiązującą do dziś postać Drzewica.
Rozpatrując nazwę pod kątem etymologicznym, należy wziąć pod uwagę uwzględniane przez językoznawców warianty. Większość z cenionych naukowców, takich jak Stanisław Rospond, Kazimierz Rymut czy Maria Kamińska w swoich wywodach onomastycznych podają, że najbardziej trafną hipotezą w tym zakresie jest pochodzenie tej nazwy od wyrazu drzewo bądź zadrzewionego terenu. Zatem według nich jest to nazwa topograficzna, utworzona w ten sam sposób, w jaki powstały np. Brodnica, Świdnica, Wierzbica, Dębica, itd. Ta wersja wydaje się być najbardziej prawdopodobną. Drugą z teorii jest doszukiwanie się korzeni tej nazwy w rzece Drzewicy. Tak bowiem dawniej nazywano Drzewiczkę, o czym poświadcza np. akt lokacyjny Wysokina z 1418 roku. W tej sytuacji, to nazwa rzeki wywodziłaby się z tego samego, co wyżej podany, źródłosłowu i zainspirowała kogoś do nazwania w ten sposób osady. Wersja również bardzo prawdopodobna z uwagi na istniejącą starą nazwę Drzewiczki. Trudno sobie wyobrazić, żeby np. w XII wieku sporą rzekę płynącą przez dość znaczny i od wieków zaludniony obszar, nazwano od niewielkiej osady liczącej najwyżej kilkanaście domostw. Raczej było odwrotnie ? osadę nazwano od rzeki. Trzecią wersją braną pod uwagę przez językoznawców jest pochodzenie nazwy Drzewica od nazwiska domniemanego właściciela, np. Drzewicza. Wówczas byłaby to tzw. nazwa patronimiczna. Ta opcja jest jednak mało prawdopodobna. Taka nazwa, zgodnie z regułą, powinna się kończyć, jak w tysiącach przypadków innych nazw tego typu, na przyrostku ?ice lub ?icze (np. Bielowice czy Januszewice), a tak w tej opcji nie jest. Zaskakującą, choć raczej nieprawdopodobną etymologię sugerował filozof i pedagog Bronisław Trentowski. Jego zdaniem pochodzenie tej nazwy tkwi w słowiańskim demonie drzew rodzaju żeńskiego, Drzewicy. Sugerował, że skoro istnienie osady sięga czasów początków chrześcijaństwa, a może jeszcze dalej, to po wykarczowaniu starego lasu na potrzeby osadnictwa, ludzie nazwali miejscowość Drzewicą, ponieważ odczuwali strach przed demonem.
Drzewica jest miastem o bogatej, historycznej przeszłości. Z dawnych czasów zachowały się w mieście liczne zabytki, wśród których do najcenniejszych należą kościół św. Łukasza, zamek gotycko?renesansowy oraz cmentarz z nagrobkami żeliwnymi wyprodukowanymi w miejscowych zakładach metalurgicznych.
Kościół ufundowany został w 1315 roku przez Drzewickich, erygowany w 1321 roku przez Wojciecha Drzewickiego, a wykończony w stylu gotyckim w 1462 roku przez braci Drzewickich, Mikołaja i Jana. Zbudowany został pośrodku osady, na wysokim lewym brzegu rzeki, wzniesiony z czerwonej cegły. Miał charakter obronny, o czym świadczy sześć otworów strzelniczych w wysokiej baszcie postawionej na planie koła, co jest rzadkością w Polsce. W latach 1908?1914 kościół został rozbudowany według projektu warszawskiego projektanta Jarosława Wojciechowskiego, który zachował starą część świątyni bez zmian. Nad głównym wejściem wyryty został w kamieniu napis intencyjny w języku łacińskim oraz znajdują się herby Ciołek i Gryf. Wewnątrz budynku jest wiele cennych zabytków: ołtarz główny i dwa boczne, barokowa chrzcielnica z 1624 roku kuta w kamieniu, ufundowana przez Adama Drzewickiego, płyty nagrobne oraz zachowane barokowe konfesjonały. Na placu przed kościołem znajduje się figura św. Jana Nepomucena ufundowana przez Ludwikę Szaniawską w 1788 roku.
Pierwotny zamek w Drzewicy zbudowany został w XV wieku. Był to gotycki zamek warowny. W latach 1527?1535 został przebudowany przez Macieja Drzewickiego na styl renesansowy. Wybudowano go na skraju miasta, nad Drzewiczką, otoczono dwiema fosami i dzielącym je wałem ziemnym. Budowla stanęła na planie. W jej systemie obronnym istotną rolę odgrywały cztery kwadratowe wieże, usytuowane w narożach założenia. Obiekt spłonął w 1814 roku. Według jednego z podań, po zakończonych roratach nie zgaszono świec od których spłonął cały budynek. W latach 1948?1949 i później 1985?1986 na zamku prowadzone były pierwsze badania i prace archeologiczne. Dziś jest dobrze zachowaną, po koronę murów, ruiną i jedną z lepiej zakonserwowanych rezydencji z I połowy XVI wieku w Polsce.
Pierwszy cmentarz w Drzewicy usytuowany w obrębie kościoła datuje się na 1315 rok. Drugi powstał po 1675 roku, po prawej stronie rzeki Drzewiczki. Dzisiaj widnieje tam krzyż i płyta. Obecny cmentarz rzymskokatolicki założony został w 1796 roku na placu podarowanym przez właścicieli Drzewicy, Szaniawskich. Cmentarz jest wpisany do rejestru zabytków kultury. Nekropolia drzewicka to to miejsce wiecznego spoczynku różnych narodowości i wyznań chrześcijańskich. Ziemia cmentarna kryje prochy powstańców styczniowych, legionistów, żołnierzy oraz symboliczne groby ofiar obozów zagłady II wojny światowej. Na terenie cmentarza znajdują się liczne zabytki o wartości historycznej m.in. klasycystyczna kaplica grobowa baronów Reyskich, zbudowana w pierwszej połowie XIX wieku oraz Grób Nieznanego Żołnierza z 1961 roku z prochami żołnierzy polskich poległych w bitwie pod Parchowcem w 1939 roku.
Według danych demograficznych z 31 grudnia 2008 roku miasto liczyło 3958 mieszkańców. Zajmuje 4,9 km2. Na terenie całej gminy Drzewica, która ma powierzchnię 118,19 km2, mieszka natomiast 11076 osób w 19 miejscowościach. Według danych z 2007 roku aż 60% obszaru gminy stanowią użytki rolne, a 33% leśne. Gmina Drzewica stanowi 11,4% powierzchni powiatu opoczyńskiego.