Święto narodzin boga Słonia

Figura Ganeszy w Muzeum Azji w San Francisco

W naszym kręgu kulturowym, ukształtowanym i zdominowanym od wieków przez wielkie religie monoteistyczne, bardzo rzadko sięgamy do tradycji i dogmatów wyznawanych przez inne społeczności, dla których święta religijne odgrywają ? podobnie jak dla nas ? istotną rolę w kształtowaniu własnego modelu życia. Dotyczy to zwłaszcza narodów azjatyckich, których systemy wiary ustanawiają własne punkty odniesienia w cyklu rocznym i w osobistym życiu, jak np. w hinduizmie wyznawanym głównie na Półwyspie Indyjskim.
Rozmaite odłamy hinduizmu wyznaje prawie 1 miliard ludzi, z których około 910 milionów mieszka w Indiach i Nepalu (łącznie). Traktowany zbiorczo jest trzecią pod względem liczby wyznawców religią świata.
Istnieje bardzo wiele odłamów hinduistycznych, różniących się zarówno wierzeniami na temat Boga, jak i praktykami. Generalnie hinduizm uznaje, że każda wiara, która prowadzi do Boga, jest dobra. W hinduizmie istnieje też wiara w bóstwa ? dewy (bóstwa męskie) i dewi (bóstwa żeńskie), które są zwykle traktowane albo jako emanacje jedynego Boga lub (rzadziej) jako istoty niższe (odpowiedniki aniołów w religiach abrahamowych). Ich przeciwnikami są źli asurowie. W odróżnieniu od chrześcijaństwa, buddyzmu czy islamu hinduizm nie wykształcił się z nauk jednego człowieka. Religia ta jest gigantycznym konglomeratem rozmaitych wierzeń i poglądów. Niektórzy obliczają, że w hinduizmie jest 330 mln bogów i bóstw, choć liczba ta jest być może nieco przesadzona.
Jednym z najpopularniejszych bóstw Indii jest Ganesza ? znany też jako Ganapati i Winajaka (w sanskrycie Pan Zastępów) ? uważany za głównego boga mądrości, obfitości i szczęścia. W mitologii indyjskiej jest przywódcą ganów (pośrednich bóstw), dew mądrości i sprytu, patronem uczonych i nauki, opiekunem ksiąg, liter, skrybów i szkół. Ganesza usuwa wszelkie przeszkody i zapewnia powodzenie w najróżniejszych przedsięwzięciach, dlatego (m.in.) ceremonie religijne zaczyna inwokacja skierowana do niego, a dzieła literackie otwiera zwykle poświęcona mu dedykacja. Jest także uznawany za boga obfitości i dobrobytu ? jako taki patronuje kupcom i bankierom. Uosabia witalność i żywotność. Przedstawiany jest zwykle jako czteroręki mężczyzna o głowie słonia z jednym kłem (drugi posłużył mu za rylec do pisania bądź został mu odrąbany przez Parasuramę) i o złotej (lub czerwonej) skórze. W jednej z rąk trzyma zwykle naczynie ze słodyczami.
Narodzinom Ganeszy towarzyszyły niezwykłe okoliczności. Przyszedł na świat jako syn boga Siwy i jego małżonki bogini Parvati. Bogini, której mąż wyjechał na długo, bała się zostawać sama w domu. Ulepiła więc z masy z drzewa sandałowego, której używała przy toalecie, męską postać. Tchnęła w syna życie i poleciła, aby strzegł jej prywatności. Niestety, kiedy Parvati brała kąpiel, wrócił sam bóg Siwa. Ganesza i jego nie wpuścił do domu. Rozgniewany władca odciął głowę niefortunnemu strażnikowi. Kiedy bogini wyszła z kąpieli, zamarła ze zgrozy na widok martwego syna. Siwa obiecał, ze ożywi go i doprawi głowę pierwszego zwierzęcia, które pojawi się na wzgórzu. Zwierzęciem tym okazał się słoń. Ganesza został obdarowany mocami boskimi, od tej pory każda rozpoczyna czynność musi być opatrzona jego błogosławieństwem.
Ganesh Chaturthi to święto jego narodzin, obchodzone w Indiach, w stanach Maharashtra, Tamil Nadu, Karnataka i Andhra Pradesh. Głównym miejscem obchodów jest Mumbaj (dawniejszy Bombaj). Trwające zazwyczaj dziesięć dni święto obchodzi się w zależności od cyklu księżyca w czwartym dniu po nowiu w miesiącu w miesiącu Bhaadra, czyli między 20 sierpnia a 15 września. W bieżącym roku rozpoczyna się 1 września, kończy 12 września.
Ganeszę czci się na rozmaite sposoby: przez budowanie i wystawianie jego figurek, taniec, śpiew, happeningi. Najlepiej jednak uczcić boga robiąc dużo hałasu!
Bez przesady można powiedzieć, że Ganesh Chaturthi dla hindusów to jak święta Wielkiej Nocy dla chrześcijan. Nie ma święta Ganeszy bez uczty. Na stół podaje się przede wszystkim modak, czyli słodkie pierogi z mąki ryżowej, z nadzieniem kokosowym. Inne tradycyjne danie to karanji, sporządzane podobnie jak modak, ale w formie półksiężyca. Ganesh Chaturthi jest ulubionym świętem dzieci, które utożsamiają się z grubaskiem?słonikiem, przebierają się za niego i korzystając z wyjątkowej swobody, objadają się słodyczami.
Święto to jest też okazją do codziennej wieczornej zabawy przy ustawionych wszędzie scenach z figurami Ganeszy, teatrami prezentującymi legendy dotyczące jego oraz Siwy i Parvati. Przy każdej takiej scenie stoją tłumy i oglądają przedstawienia, tańczą w rytm wszechobecnej muzyki. Wszędzie spotkać można zespoły bębniarzy wybijających swoje rytmy i podążających za nimi tańczących ludzi? Całe święto kończy się zatopieniem posągów Ganeszy w wodzie. Największe ?zatapianie? tradycyjnie już odbywa się w Bombaju, ale i na prowincji ludzie znajdują sobie dogodne zbiorniki wodne, by utopić parę posągów.
Minusem tego święta jest olbrzymie zanieczyszczenie środowiska wodnego, jakie powodują figurki, wykonane z toksycznych substancji, wrzucane do rzek lub oceanu. Ekolodzy nawołują więc do wykonywania figur i produkcji farbek z wyłącznie naturalnych składników.
Istnieje przesąd, że w tym dniu nie należy patrzeć na Księżyc, ponieważ przynosi to nieszczęście.
Zebrał: erg