tygodnik opoczyński
Baza firm
 
Historia

 Przewinęli się przez Opoczno (część I)

 

Mniej więcej za rok obchodzić będziemy 100. rocznicę wybuchu I wojny światowej. W jej wyniku Europa całkowicie zmieniła swe oblicze, upadły dynastie, na sporej części starego kontynentu na lata zapanował komunizm. Wielkie znacznie miała te wojna i dla nas, Polaków, bowiem jednym z jej rezultatów jest odzykanie przez Polskę niepodległości po 150 latach zaborów. Podobnie jak w przypadku obchodów rocznicy powstania styczniowego, cykl publikacji dotycących historii I wojny światowej na terenie ziemi opoczyńskiej jest naszym wkładem w obchody rocznicy (red).

* * *
Działania wojenne często rzucają ludzi w miejsca, do których nigdy by sami nie przyjechali. Tak też było podczas I wojny światowej. Z jej powodu w Opocznie i na terenie tutejszego powiatu przebywało szereg ciekawych i wybitnych postaci. Przy tym nie chodzi o wybitnych wojskowych, którzy byli już znani w czasie I wojny lub zasłynęli później w czasie II wojny światowej. W szeregach wszystkich trzech armii byli wybitni ludzie, których życie i działalność, nie były związane z wojskiem. Warto zwrócić uwagę na niektóre osoby, które los mniej lub bardziej przypadkowo zaprowadził w nasze strony

Jesienią 1914 r. podczas odwrotu pruskiego korpusu landwery generała Remusa von Woyrscha przybył do Opoczna rotmistrz rezerwy Harry hrabia Kessler (1868?1937). 21 października 1914 r. nocował ze swym oddziałem u Bronisława Łąckiego w Januszewicach, skąd nazajutrz udał się przez Tomaszów do Spały. Tu i w Ciebłowicach przebywał do 27 października, by nazajutrz przez Unewel wyjechać do Piotrkowa. Następnie w okresie od 18 grudnia 1914 r. do 13 stycznia 1915 r. Kessler jako oficer łącznikowy w sztabie korpusu Geroka pełnił służbę w Tomaszowie, bywając często m.in. w Spale i Inowłodzu. Dwa i pół roku później, kiedy Niemcy po kryzysie przysięgowym aresztowały brygadiera Józefa Piłsudskiego i osadziły go w twierdzy w Magdeburgu, to właśnie Kessler był oficerem odpowiedzialnym za kontakty władz niemieckich z internowanym Piłsudskim. On też był pierwszym, po odzyskaniu niepodległości, niemieckim dyplomatą akredytowanym w Warszawie. Po wojnie Kessler brał aktywny udział w życiu politycznym Republiki Weimarskiej. Był współzałożycielem Niemieckiej Partii Demokratycznej a w 1924 był jej kandydatem do Reichstagu. W 1933 r. po przejęciu władzy przez nazistów wyemigrował do Francji, gdzie zmarł. Pozostawił po sobie m.in. dziewięć tomów dzienników, z których tom 5 i 6 dotyczą I wojny światowej.

* * *
Latem 1914 r. do armii rosyjskiej masowo zgłaszali się ochotnicy, chcący walczyć za cara i ojczyznę. Jedną z takich osób był rosyjski poeta Nikołaj Stiepanowicz Gumiłow (1886?1921). Jako ochotnik jednoroczny rozpoczął służbę w pułku ułanów lejbgwardii Jej Wysokości Cesarzowej Aleksandry Fiodorownej. W połowie grudnia 1914 r. pułk Gumiłowa wchodził w skład korpusu kawalerii gwardii generała porucznika Jakowa Gillenschmidta (nie Hillenschmidta, jak błędnie podają niektóre źródła; nazwisko rosyjskiego generała jest pochodzenia francuskiego), osłaniającego odwrót za Pilicę rosyjskiej 4 armii. Poeta brał udział w tych walkach. 16 grudnia nocował u proboszcza w Skotnikach, później wraz z pułkiem wycofywał się przez Maleniec, Sokołów, Janków, Prymusową Wolę, Opoczno do Kruszewca. Brał udział w starciu pod Zajączkowem (20 do 22 grudnia), później w walkach nad Pilicą, głównie na odcinku od Inowłodza do Kozłowca. Za aktywny udział w walkach grudniowych otrzymał awans i krzyż św. Jerzego IV klasy. Swoje przeżycia wojenne opisał w "Zapiskach kawalerzysty".
Gumiłow był jednym z najwybitniejszych rosyjskich poetów XIX w. Jego pierwszą żoną była poetka Anna Achmatowa. Po rewolucji mieszkał w Leningradzie, gdzie w 1921 r. został aresztowany przez Czeka i rozstrzelany pod zarzutem udziału w spisku kontrrewolucyjnym.
W korpusie kawalerii Gillenschmidta służyło bardzo wielu oficerów rosyjskiej kawalerii gwardii z wyższych sfer. W ich gronie było też bardzo wielu Polaków. Ustalenie wszystkich nazwisk jest dziś dość trudne, ale dzięki Henrykowi Dembińskiemu z Przysuchy wiemy, że późną jesienią i zimą 1914 r. pod Opocznem przebywał Maciej Starzeński, którego ojciec Wiktor hrabia Starzeński był szambelanem i urzędnikiem MSW. Maciej Starzeński był wówczas podporucznikiem w pułku kawalerii gwardii Jej Wysokości Cesarzowej Marii Fiodorownej.

* * *
Latem 1914 r. młodziutka studentka Uniwersytetu Medycznego w St. Petersburgu Olga Innokientewna Sziszmarjewa (1896?1915) ochotniczo zgłosiła się do frontowej służby medycznej. Wraz z 1 Syberyjskim Liniowym Oddziałem Lekarsko?Szpitalnym Wszechrosyjskiego Związku Miast trafiła pod Opoczno. Tu w marcu 1915 r., prawdopodobnie w działaniach związanych z bitwą pod Stolnikami, została śmiertelnie zraniona odłamkiem. Mając zaledwie 19 lat zmarła 28 marca w szpitalu w Warszawie. 19 kwietnia 1915 r. pochowano ją na nowym, dwa miesiące wcześniej otworzonym, cmentarzu wojskowym w Moskwie. Olga miała siostrę bliźniaczkę Elenę, która przeżyła wojnę i rewolucję i do 1970 r. żyła w Kijowie. Młodziutka siostra miłosierdzia pochodziła z zasłużonej rodziny. Była córką Innokienta Parfieniewicza, burmistrza syberyjskiego miasta Troickosawsk (od 1934 r. Kiachta) w guberni irkuckiej, wieloletniego członka Troickosawskiego Zarządu Miejskiego. Jej pradziadek, Jakow Parfieniewicz przez 50 lat był konsulem generalnym Rosji w Mongolii.

* * *
13 czerwca 1915 r., dokładnie miesiąc po zajęciu Opoczna przez wojska austrowęgierskie, ze sztabu grupy armii Kövessa z Końskich wyjechał samochód z ważnym gościem. W towarzystwie samego generała piechoty Hermanna Kövessa von Kövesshaza przyjechał do Drzewicy Sven Hedin (1865?1952) szwedzki geograf, kartograf i podróżnik. Właśnie odbywał podróż objazdową po froncie wschodnim. W Drzewicy zachwycił się ruinami zamku, a następnie przez Opoczno, Paradyż, Sulejów, Tomaszów dotarł do Spały i Inowłodza. W książce "Wojenna Spała" wydanej przez Małgorzatę i Juliusza Szymańskich w Spale w 2011 r. zamieszczono na str. 23 fotografię zatytułowaną Oficerowie sztabu gen. von Plüskowa, 15 czerwca 1915 r. W rzeczywistości jest to fotografia przedstawiająca Svena Hedina w otoczeniu sześciu niemieckich oficerów ze sztabu XI korpusu von Plüskowa, austrowęgierskiego oficera łącznikowego oraz komandora podporucznika c.i k. marynarki wojennej Emmericha hrabiego von Thun und Hohenstein, pod którego opieką był Hedin. Wrażenia z objazdu frontu szwedzki podróżnik spisał w wydanej w Lipsku w 1916 r. książce zatytułowanej Nach Osten!
Hedin zasłużył się głównie badaniami Azji i kreśleniem map Azji Środkowej. Był autorem wielu książek podróżniczych, odbył podróże dookoła świata, a także min. do Chin, Mongolii, Persji na Syberię. Hedin był postacią kontrowersyjną, z powodu sympatii otwarcie okazywanej niemieckim nazistom oraz osobistych kontaktów z Adolfem Hitlerem.

* * *
Pisząc o interesujących osobach, które wojenne losy rzuciły w opoczyńskie warto wspomnieć o niemieckim rotmistrzu, który dla odmiany nigdy w Opocznie nie był. Chodzi o Manfreda Albrechta barona von Richthofena (1892?1918). Był on asem rodzącego się niemieckiego lotnictwa myśliwskiego. Walczył na froncie zachodnim, a Francuzi nazywali go "czerwonym diabłem". W końcu wojny został ranny podczas walki w powietrzu, zmarł wkrótce po wylądowaniu w okolicach Vaux?sur?Somme we Francji. Rotmistrz mylony bywa z generałem kawalerii Manfredem Karolem Ernestem baronem von Richthofenem (1855?1939), który po wybuchu wojny w randze generała porucznika został mianowany dowódcą naczelnym 1 korpusu kawalerii. Ten korpus brał aktywny udział w grudniowych walkach pod Inowłodzem i pod Białobrzegami Opoczyńskimi (obecnie część Tomaszowa Mazowieckiego).

Wykaz ważniejszych źródeł:
1. Dembiński H., Dziennik 1907?1915, Warszawa 2000.
2. Gumilëv N.S., Zapiski kavalerista, http://militera.lib.ru
3. Hedin S. Nach Osten!, Leipzig 1916.
4. Kessler H, Ott U., Kamzelak R.S., Harry Graf Kessler, Das Tagebuch 1880?1937, Stuttgart 2008.
5. http://goo.gl/7UWj3T




Harry hrabia Kessler



Nikołaj Stiepanowicz Gumiłow



Siostry miłosierdzia na pogrzebie Olgi Sziszmarjevej 19 kwietnia 1915 r. w Moskwie



Szwedzki podróżnik i kartograf Sven Hedin (ubrany po cywilnemu) i komandor podporucznik c.i k. marynarki wojennej Emmerich hrabia von Thun und Hohenstein (z lewej za Hedinem) w otoczeniu niemieckich oficerów w czasie pobytu w Spale 15 czerwca 1915 r.


dr inż. Paweł A. Budziński   

Artykuł ukazał się w wydaniu nr 31 (838) z dnia 2 Sierpnia 2013r.
W dziale Historia dostępne są również artykuły:

    Pokaż pełny spis treści
     
    Kontakt z TOP
    Tomaszów Mazowiecki - baza wiedzy Biuro ogłoszeń
    oglotop@pajpress.pl

    Tomaszów Mazowiecki - baza wiedzy Dział reklamy
    tel: 44 754 41 51

    Tomaszów Mazowiecki - baza wiedzy Redakcja
    tel: 44 754 21 21
    top@pajpress.pl
    Artykuły
    Informator
    Warto wiedzieć
    Twój TOP
    TIT - rejestracja konta Bądź na bieżąco.
    Zarejestruj konto »