Kežmarok

U południowego podnóża Tatr położone jest wolne królewskie miasto Kežmarok (Kieżmark), które prawa miejskie uzyskało w 1269 roku od króla węgierskiego, Beli IV. Wówczas zamieszkiwane były nie tylko przez ludność słowacką, lecz również przez kolonistów niemieckich, głównie Sasów, którzy osiedlili się po najeździe i spustoszeniu tatarskim w 1241 r.
Kolejni królowie Węgier dbali o rozwój miasta, zlokalizowanego na gruntach królewskich. Oprócz wspominanych praw miejskich, nadali miejscowości liczne przywileje gospodarcze i polityczne, między innymi w 1419 r. przywilej dwukrotnego w roku urządzania targów, w 1435 roku prawo składu, w 1438 roku prawo miecza oraz hern nadany w 1463 r. Dzięki dogodnemu położeniu na szlaku handlowym wiodącym z Węgier do Polski oraz licznym przywilejom królewskim, miasto mogło świetnie się rozwijać. Przez wieki działało w nim wiele cechów rzemieślniczych. Miejscowi farbiarze, stolarze, tkacze, sukiennicy, iglarze i złotnicy, znani byli daleko poza granicami miasta i regionu Spisza.
Niegdysiejsza sława miasta płynąca z bogactwa jego mieszkańców, widoczna jest do dziś w mnóstwie zabytków tworzących zwłaszcza Miejski Rezerwat Zabytków, urządzony w centrum miasta. Niektóre z budowli trafiły na słowacką listę dziedzictwa narodowego i dziedzictwa światowego UNESCO.
Kieżmark przez dziesięciolecia wiódł spór kupiecki z pobliską Lewoczą o prawo składu i z właścicielami miejscowego zamku o prawa i dobra. Stąd, jak odnotowała stara kronika, w dzień Zielonych Świątków roku 1565, na pierwszą wycieczkę w Tatry wyruszyła księżna Beata Łaska?Kościelecka, ówczesna pani tutejszego zamku. W towarzystwie kilku bliskich sobie osób odbyła pierwszą znaną z historii wyprawę turystyczną, której celem była Dolina Kieżmarska. Nie jest wykluczone, że wspomina grupa turystów dotarła nawet nad Zielony Stawa (Zelené pleso).
W samym mieście na pewno warto więc obejrzeć choćby niektóre z zabytków, jak na przykład:

Kościół św. Krzyża ? kamienną średniowieczną budowlę, wzmiankowaną w połowie XIII w obok istniejących w Kieżmarku kościołów św. Piotra i Pawła oraz dziś już nie istniejącego, pierwotnie farnego kościoła św. Michała. Jako jedyny z nich zlokalizowany był w obrębie murów miejskich i dlatego po otrzymaniu przez miejscowość praw miejskich zaczął pełnić rolę fary. Nowa funkcja wywołała również potrzebę jego przebudowy ze starego stylu romańskiego na nowey styl gotycki. W wyniku najazdów husyckich na miasto w 1433 roku a następnie pożaru i trzęsienia ziemi, został poważne zniszczony i uszkodzony. Mieszczanie zdecydowali się na jego zburzenie, zwłaszcza że stanowił bazę wypadową husytów do ataków na miasto. Miejsce starego kościoła zajęła nowa budowla sakralna wzniesiona w latach 1444?1486, a na fundamentach starego postawione zostały trzy nowe nawy. Przebudowę kościoła zakończono w końcu XV w. Obok ołtarza głównego znajduje się renesansowa figurka św. Katarzyny z 1519?20 r., deptączej leżącą postać Maksencjusza, cesarza rzymskiego, prześladującego chrześcijan. Najcenniejszą rzeźbą w kościele jest figura św. Michała Archanioła, umieszczona kiedyś na głównym ołtarzu a obecnie stojąca obok św. Katarzyny. Cenną rzeźbą jest pochodząca z XV lub z początku XVI w. figurka Zmartwychwstałego Chrystusa z cierniową koroną na głowie, zakrywającego prawą dłonią ranę na boku i trzymającego w lewej krzyż będący znakiem zbawienia. Warto zwrócić uwagę na zestawiony w XIX w. ołtarz apostołów zwany również ołtarzem Zbawiciela w którym umieszczone zostały trzy malowidła deskowe pochodzące z lat 1470?1480. Obraz środkowy przedstawia Chrystusa stojącego na globie ziemskim po którego prawicy stoi św. Piotr z kluczem do nieba a po lewicy św. Paweł z mieczem. Na czterech polach bocznych wyobrażeni są pozostali apostołowie ze swoimi atrybutami.
Cennym zabytkiem jest XVI?wieczna figurka św. Sebastiana, która znajdowała się kiedyś na dziś już nie istniejącym ołtarzu św. Mikołaja. Innymi godnymi obejrzenia zabytkami są: renesansowa ambona z 1633 r., dwie naścienne pastoforie służace do przechowywania przedmiotów liturgicznych, rzeźbiona gotycka drewniana ława rogowa z pięcioma miejsca do siedzenia, drewniana ława rzeźbiona z 1518 roku na której przypuszczalnie siadywali rajcowie, organy wykonane w 1641 r., rokokowy konfesjonał z wyrzeźbionym herbem miasta z 1781 r., ołtarz męczennic (św. Katarzyny) zawierający malowidła deskowe, z których główne datowane jest na rok 1493 i przedstawia najbardziej znane święte męczennice z ich atrybutami: św. Katarzynę z mieczem i połamanym kołem, św. Barbarę z wieżą i św. Małgorzatę ze smokiem; boczne skrzydła przedstawiają św. Dorotę z różami, św. Apolonię z kleszczami, św. Agnieszkę z barankami i św. Urszulę ze strzałą.

Obok kościoła stoi renesansowa dzwonnica zbudowana w latach 1525?1591, mająca 18 metrów wysokości i bogatą dekorację ścian zewnętrznych w postaci sgrafitto. Na elewacji umieszczony został łaciński napis: Jasne słońce zakryło ogniste gwiazdy Wagi. Budowla uważana jest za najstarszą i najładniejszą renesansową dzwonnicę na Słowacji.
Z dzwonnicą połączona jest murem przykościelna szkoła ludowa, urządzona w XVIII w. w byłej kapliczce św. Trójcy zbudowanej w 1468 r., działająca do początku XX w.
W pobliżu kościoła i dzwonnicy stoi również była szkoła miejska urządzona w 1536 r. w budynku starszej XIV?wiecznej szkółki parafialnej (1383?1392). Placówka, którą fasadę zdobi herb miasta, działała do czasu otwarcia liceum słowackiego. Przy kościele urządzony był w przeszłości szpital dla ubogich i dom opieki dla wędrujących towarzyszy cechowych.

Drewniany kościół artykularny zbudowany został w 1687 roku i przebudowany w 1717 r. Pochodzi z czasów prześladowania protestantów w państwie Habsburgów, kiedy budowa świątyń protestanckich możliwa była tylko zgodnie z artykułem 25. i 26. kodeksu zatwierdzonego na sejmie w Sopronie (1681). Wspominane artykuły, uzgodnione między Leopoldem I (1640?1705), cesarzem austriackim a protestancką szlachtą węgierską, zezwalały na budowę kościołów protestanckich przy przestrzeganiu pewnych warunków takich jak: lokalizacja poza obrębem miejscowości, budowanie tylko z drewna bez użycia kamienia i żelaza, budowle nie mogły posiadać wież ani dzwonów, wejście orientowane musiało być po przeciwnej stronie do miejscowości, elementów konstrukcji nie wolno było łączyć żelaznymi gwoździami lub łącznikami a koszt budowy pokryć musiała w całości gmina protestancka.
Konstrukcja miejscowego starego kościoła protestanckiego oparta została na czterech kręconych słupach i na murach obwodowych. W parterowej nawie głównej i na sześciu galeriach pomieścić się mogło 1500 osób. Wnętrze zawiera wiele zabytkowych i cennych przedmiotów sakralnych. Tradycja głosi, że budowniczymi obiektu byli szwedzcy cieśle okrętowi. Świadczyć o tym ma nie tylko oryginalna konstrukcja budynku, ale przede wszystkim okna wykonane w kształcie bulaja. W 2008 roku budowla wpisana została wraz z innymi siedmioma drewnianymi kościołami w słowackich dp rejestru UNESCO. Ponieważ w XIX w. na budowli pojawiły się uszkodzenia statyczne i groziło jej zawalenie, zdecydowano się na budowę w pobliżu nowej świątyni, która również warta jest obejrzenia. W przybudówce nowego kościoła, wykonanej w 1909 r., znajduje się mauzoleum z sarkofagiem Imricha Thókóly (1657?1705), urodzonego w Kieżmarku magnata węgierskiego, przywódcy powstania antyhabsburskiego, właściciela miejscowego zamku, który zmarł na wygnaniu w tureckim Izmidzie (obecnie Izmit). Nad portalem wejściowym umieszczony jest herb rodu. Kościół połączony jest z wysoką dzwonnicą zbudowaną w stylu włoskiej kampanili, w której znajdują się trzy dzwony odlane w 1893 roku w niemieckiej ludwisarni w Bochum.

Średniowieczny ratusz zbudowany ok. 1461 roku w stylu gotyckim. W połowie XVI w. przebudowany w stylu renesansowym (1541?1555). W 1641 r. dobudowano do niego wieżę. W XVIII w. uległ pożarowi, po którym został przebudowany w stylu klasycystycznym (1779). Obecny wygląd zawdzięcza kolejnej przebudowie przeprowadzonej po ostatnim wielkim pożarze w 1922 roku. Wtedy również wykonano nadbudowę drugiego piętra. Na elewacji południowej budynku zachowały się elementy późnogotyckiego trójokna oraz oryginalny renesansowy portal z herbem miasta. Elewacja wschodnia zawiera elementy okien gotyckich i renesansowych. W chwili obecnej jest siedzibą władz miasta.

Zamek, którego budowę przypisuje się rodzinie Zápolya (Zapolskich). Pierwsza pisemna wzmianka odnotowuje jego istnienie w 1463 roku. Przez wieki był własnością wielu znakomitych rodów szlacheckich i magnackich. W 1579 roku wraz z miastem trafił do rąk rodu Thókóly, który władał nim aż do 1684 roku. Ostatnim jego właścicielem był Ferdynand Rueber, który w 1702 roku sprzedał go miastu. Zamek posiada potężne kamienne mury obronne, za którymi znajduje się mnóstwo różnych budowli i pomieszczeń zamkowych. Najmłodszym budynkiem jest barokowa kapliczka zbudowana w latach 1657?1658. W latach 30. XX wieku na zamku urządzone zostało istniejące do dziś muzeum regionalne. Placówka posiada ekspozycje prezentujące m.in. historię miejscowych cechów rzemieślniczych, historię miasta, miejscowego koła strzeleckiego, stowarzyszenia aptekarzy spiskich, życie i działalność dr. V. Alexandra, historię okolicy Kieżmarku i Tatr. Ciekawą ekspozycją jest wystawa portretów historycznych. Oprócz muzeum warto obejrzeć kapliczkę zamkową i spojrzeć na panoramę Tatr rozciągającą się z wieży zamkowej.

Stary Targ znajduje się u podnóża murów zamkowych. Uważany jest za jedną z najstarszych ulic miasta, ponieważ stojące przy nim domy postawione zostały na starych średniowiecznych fundamentach, pochodzących z XIII w. Większość z budynków zachowała cechy tzw. domów wieżowych. Na górnym i dolnym końcu ulicy targowej znajdują się typowe spiskie domy rzemieślników. W pobliżu zamku zachowały się resztki miejskich murów obronnych połączonych z murami zamkowymi oraz dobrze zachowanym fragmentem starej bramy miejskiej, tzw. Bramy Dolnej (Nižná bráma). Najbardziej godnymi uwagi budynkami są domy nr 33 i 47, które uważa się za budynki pierwszego ratusza i średniowiecznego szpitala.

Reduta pełniła w średniowieczu rolę wieży strażniczej. Później została przebudowana na kamienicę renesansową. W latach 1705?1707 w budynku działała drukarnia, której właścielem był Matej Glaser?Vitriari. Pracownia drukarska wydawała dzieła w języku łacińskim, niemieckim, węgierskim i słowackim. Budowla zawdzięcza swój obecny wygląd przebudowie z 1818 r. Od tego czasu służyła społeczno?kulturalnym potrzebom mieszkańców miasta. W chwili obecnej jest siedzibą miejscowych placówek kulturalnych, m.in. biblioteki.

Kościół paulinów zbuodwany w 1654 roku na miejscu trzech kamienic mieszczańskich, które protestanckie miasto podarowało Kościołowi katolickiemu w podziękowaniu za pomoc udzieloną w jego sporze z magnackim rodem Thókóly, właścicielami miejscowego zamku. W 1741 roku budowla uległa pożarowi, lecz w kilka lat później przebudowana została w stylu barokowym.
Warto również obejrzeć ekspozycję muzealną prezentującą mieszczańską kulturę mieszkalną na Spiszu, urządzoną w jednej z gotycko?renesansowych kamienic przy rynku głównym. Ekspozycja zawiera też wyjątkowo ciekawy zbiór fajek oraz mebli na ich przechowywanie, które stanowiły urządzenie wnętrza pokoju fajkowego (papitorium).






Zamek





Stary drewniany kościół ewangelicki





Renesansowa dzwonnica