tygodnik opoczyński
Baza firm
 
Białaczów

 Białaczów w okresie zaborów

 
Ks. prof. dr hab. Henryk Karbownik „Białaczów i okolica w latach 1233-1914. Studium historyczno-prawne.” Sandomierz 1998. Wybrane fragmenty. (cz. III)



Gorzelnia


Białaczów w zaborze austriackim

W czasie trzeciego rozbioru państwa polskiego w roku 1795 Białaczów dostał się pod panowanie Austrii, której władze nazwały zabrane ziemie polskie - Galicją Zachodnią. Białaczów leżał na terenie okręgu radomskiego, lecz niektóre wioski leżące w pobliżu, jak np. Jeżów, Sobień były w obwodzie kieleckim. W czasie trwającej niewoli austriackiej został przeprowadzony spis ludności wiejskiej i miejskiej. Miasta zostały podzielone na pięć klas, a Białaczów został zaliczony do klasy piątej, ostatniej.
W roku 1797 został zbudowany ratusz miejski i w tym samym czasie przystąpiono do budowy pałacu, którą ukończono w 1800 roku.

Białaczów w okresie Księstwa Warszawskiego

Panowanie austriackie skończyło się dla Białaczowa w 1809 roku. Ziemie zabrane przez Austrię w III rozbiorze, zostały przyłączone do Księstwa Warszawskiego, istniejącego już od 1807 roku. Zostały podzielone na cztery departamenty, Białaczów był w powiecie opoczyńskim i należał do departamentu radomskiego, na czele którego stał prefekt. Miasto Białaczów w okresie Księstwa Warszawskiego posiadało jednego zwierzchnika, który był jednocześnie burmistrzem miasta i wójtem gminy.

Białaczów w Królestwie Polskim

W roku 1815 kongres wiedeński powołał do istnienia Królestwo Polskie obejmujące ziemie Księstwa Warszawskiego, ale bez Wielkopolski. W miejsce departamentów utworzono województwa, mniejszymi jednostkami były obwody i powiaty.
Białaczów leżał w województwie sandomierskim, które miało siedzibę w Radomiu. w obwodzie koneckim z siedzibą w Opocznie, a w powiecie opoczyńskim. Po upadku powstania listopadowego i odebraniu Królestwu konstytucji oraz autonomii, w miejsce województw wprowadzono w 1837 roku gubernie, a w 1842 roku rozwiązano obwody, pozostały tylko powiaty.
13 listopada 1818 roku mieszczanie białaczowscy zobowiązali się do płacenia składki na rzecz miasta. Na podstawie tej deklaracji został ułożony projekt przychodów i rozchodów na rok 1819. Został on przesłany do komisji wojewódzkiej w Radomiu, celem zatwierdzenia, a komisja przesłała go do KRSWiP do zaaprobowania.
Dzięki złożonej deklaracji, dotyczącej składki na utrzymanie miasta, zachowało ono nadal swoje prawa miejskie. Jednym z przejawów tych praw były wybory na burmistrza. Ostatnim burmistrzem Białaczowa był Julian Kwiatkowski, za czasów jego urzędowania w 1869 roku Białaczów utracił prawa miejskie.

Prawa i obowiązki mieszczan

Sejm Czteroletni upoważnił miasto do wysyłania swych deputatów na sejm. Byli oni wybierani na zgromadzeniach obwodowych, w których brali udział przedstawiciele miast położonych w dawnym okręgu. W skład okręgu wyborczego wchodziły 2-3 powiaty. Każdy okręg miał wybrać jednego deputowanego. Białaczów należał do okręgu koneckiego i tam odbywały się wybory. Prawa wyborcze posiadali tylko ci mieszczanie, którzy byli obywatelami miasta i byli wpisani do księgi obywatelskiej.
Prócz tych uprawnień miasto posiadało obowiązki względem dworu i względem państwa, któremu musiało opłacać podatki uchwalone przez sejm.
Znacznym obciążeniem było też kwaterowanie wojska w prywatnych zabudowaniach. Tego rodzaju powinność sięgała czasów przedrozbiorowych, kiedy wojsko, nie mając koszar, musiało korzystać z prywatnych kwater. Powinność ta wzrosła w dobie Księstwa Warszawskiego, kiedy na jego ziemiach przebywało wojsko polskie i francuskie. W sprawie uwolnienia mieszczan i włościan od obowiązku kwaterowania wojska wystąpił 28 sierpnia 1827 roku z pismem do komisji wojewódzkiej wójt Białaczowa. Prośbę uzasadniał tym, że chociaż w gminie jest domów wiele, to jednak gruntowych gospodarzy mało, a ludzie mieszkający na wsi utrzymują się z wyrobku. Brakuje sprzętu do wożenia drzewa opałowego, a kwaterowanie wojska sprawia niewygody dla ludności i z ich powodu rodzą się kłótnie między nimi.
Obok kwaterowania wojsk była jeszcze inna powinność ciążąca na ludności a polegająca na dostarczaniu prowiantów. Obowiązek ten na początku XIX w. był nazywany furażem, a potem liwerunkiem. Choć był odpłatny, to za odbierane płody ceny były zaniżone. Była też powinność dostarczania dla wojska podwód.
Kolejną powinnością obciążającą ludność były usługi komunikacyjne, które polegały na tym, że podróżującemu urzędnikowi należało dać do przewozu konia, wóz i woźnicę. Powinność ta często występująca w dziejach Polski była uregulowana przepisami prawnymi jeszcze przed rozbiorami. W XIX w. usługi te zostały objęte przepisami. Przewozy były płatne, lecz ciążył obowiązek dostarczania podwód, kiedy zachodziła potrzeba.
Urzędnicy korzystając z podwód byli podzieleni na klasy. Każda klasa urzędników miała przepisaną liczbę koni, czyli jakość podwody. Burmistrzom, wójtom, asesorom przysługiwały dwa konie do jazdy. Diety zaś miały być wypłacane za dzień pracy i czas podróży trwający 1 dzień i przebyta droga licząca 6 mil. Po odbyciu podróży urzędnik winien złożyć rozliczenie z podróży i diety.
Oprócz tych powinności był również obowiązek składania przysięgi homagialnej na rzecz panującego monarchy.

Gmina Białaczów

W okresie Polski przedrozbiorowej instytucja gminy jako organu administracji państwowej nie była znana. W miejscowościach położonych na omawianym terytorium są wzmianki o wójtach, lecz byli oni urzędnikami dworskimi. Taką gminę dworską zorganizował Stanisław Małachowski w swych białaczowskich posiadłościach. Wydał on specjalną instrukcję dotyczącą wyboru wójta. W obręb gminy nie wchodziło miasto Białaczów oraz wieś Białaczów.
Do uprawnień wójta należało sprawowanie władzy sądowniczej nad włościanami z poszczególnych wiosek. W skład sądu wchodził wójt oraz dwaj gospodarze z danej wioski lub wójtowie z innej miejscowości. Od wyroku wójta była dozwolona apelacja do sądu dworskiego. Wójt miał dopilnować porządku i bezpieczeństwa na wsi, aby chronić ją przed pożarem. Stąd każdy gospodarz powinien posiadać wiechę do wycierania sadzy i drabinę na dachu. Czyszczenie kominów miało się odbywać w każdą sobotę.
Wójt powinien przechowywać pod swoją strzechą dwa bosaki podarowane wiosce przez dwór, a przed domem winna się znajdować kadź napełniona wodą. Podwórka i pola należało odgrodzić od drogi celem uniknięcia szkody. Będące we wsi kałuże i przykre przejazdy należało wyrównać. Wójt miał dopilnować, aby domostwa we wsi były obsadzone drzewiną.
Z uwagi na sprawowanie urzędu przez wójta, Małachowski przewidział dla niego wynagrodzenie w formie gruntu o określonej powierzchni.
Gminy jako jednostki administracyjne zostały wprowadzone w okresie zaboru austriackiego. Do jednej gminy należały wioski będące w posiadaniu jednego właściciela, który piastował urząd wójtowski lub wyznaczony przez niego człowiek. W okresie Księstwa Warszawskiego gminy nadal zostały utrzymane. W świetle ustawy z 1809 roku każde miasto miało stanowić odrębną gminę, władze administracyjną winien sprawować burmistrz, a w gminach wiejskich wójt.
W dobie Królestwa Polskiego wójt stanowił zwierzchność wiejską. W świetle ustawy z 1816 roku był on mianowany przez KRSWiD na wniosek komisji wojewódzkiej. Wójt mając zezwolenie komisji wojewódzkiej mógł mianować swojego zastępcę, lecz sam był odpowiedzialny za jego działania.
W roku 1869 zostały odłączone od gminy Białaczów dwie wioski Kuraszków i Tarczówek i dołączono je do gminy Stużno. Natomiast Białaczów przemieniony został w osadę i wszedł do miejscowej gminy z przeznaczeniem na jej siedzibę. Pozostałe wioski z okolicy Białaczowa, jak Jeżów, Miedzna Murowana, Straszowa Wola, Radwan, należały do sąsiednich gmin: Sworzyce, Topolce.
oprac. dr Anna Wiktorowicz


Artykuł ukazał się w wydaniu nr 47 (646) z dnia 27 Listopada 2009r.
W dziale Białaczów dostępne są również artykuły:

Pokaż pełny spis treści
 
Kontakt z TOP
Tomaszów Mazowiecki - baza wiedzy Biuro ogłoszeń
oglotop@pajpress.pl

Tomaszów Mazowiecki - baza wiedzy Dział reklamy
tel: 44 754 41 51

Tomaszów Mazowiecki - baza wiedzy Redakcja
tel: 44 754 21 21
top@pajpress.pl
Artykuły
Informator
Warto wiedzieć
Twój TOP
TIT - rejestracja konta Bądź na bieżąco.
Zarejestruj konto »